دو باور اشتباه در مورد وسواس در بین برخی از افراد رایج است که تصور می‌کنند وسواس فقط مختص بزرگسالان است و در چک کردن و شست شو خلاصه می‌شود. وسواس به نوع فکری و عملی دسته بندی می‌شود و در نظافت و تمیزی محدود نمی‌شود . وسواس در کودکان از زیر مجموعه اختلالات اضطرابی به شمار می‌رود. بسیاری از کودکان دچار وسواس فکری و عملی هستند که در شکل‌های انجام رفتار اجباری و تکراری، ترس‌های متعدد، احساسات منفی و افکار مزاحم خودش را نشان می‌دهد. این موارد تا جایی ادامه پیدا می‌کند که در تمام عملکردهای روزانه کودک خلل ایجاد می‌شود.
از آنجایی که کودک در روند رشد قرار دارد، هر گونه اختلال می‌تواند آسیب جدی به رشد او وارد کند. کودکان در بیان احساسات و افکار خود ناتوان هستند به همین دلیل نقش پدر و مادر در این زمینه بسیار پر رنگ تر دیده می‌شود. اهمیت تشخیص و درمان وسواس کودکان را در علت‌های ریشه‌ای می‌توان مشاهده کرد. برای مثال یکی از دلایل شایع وسواس، اضطراب پنهان در کودک است که در صورت درمان نشدن، اثرات منفی بسیاری را در بزرگسالی شاهد می‌شویم. پدر و مادر با آشنایی با علائم وسواس، وظیفه دارند در صورت مشاهده هر رفتار مشکوک، فرزندشان را به نزد مشاوره کودک جهت تشخیص دقیق ببرند.
علائم وسواس کودکان
- ترس و نگرانی دائم از تمیز نبودن یک مکان یا شی. آن ها از کثیفی فراری هستند و از میکروب‌ها واهمه دارند.
- این کودکان دائما نگران مرگ، بیماری و آسیب‌های مختلفی هستند که نکند برای خودشان یا نزدیکان پیش بیاید.
- احساس گناه و عذاب وجدان حتی برای اشتباه انجام نشده، زیاد است.
- آن‌ها به شانس معتقد هستند و برای وسایل خوش یمنی و بد یمنی تعریف می‌کنند.
- کودکی که دارای وسواس است، علاقه زیادی به تقارن دارد. درصورت دقیق نبودن دو شی در مقابل هم یا جفت نبودن آن‌ها، آرامشش به هم می‌ریزد و کلافه می‌شود.
انواع وسواس کودک
وسواس فکری
وسواس‌های فکری با افکار تکراری و مزاحم، تصاویری غیر منطقی و تکانه‌های مزمن خودش را نشان می‌دهد. از آنجایی که کودک توانایی بیان آن‌ها را ندارد بسیار بیشتر از یک بزرگسال رنج می‌کشد. این مسائل سبب می‌شود کودک حالات اضطرابی شدیدی را تجربه کند. او راهکار مقابله با این افکار را بلد نیست به همین دلیل نمی‌تواند از این شرایط خارج شود.
وسواس عملی
به طور کلی وسواس عملی به واسطه رفع استرس انجام می‌شود. این جمله به این معنا است که کودک برای رهایی از اضطراب و دل نگرانی‌ها، سر خود را با اعمال تکراری پرت می‌کند. در حقیقت او برای رهایی از این احساسات منفی دست به انجام کارهای غیرتکراری می‌زند.
ویژگی‌های کودکی با وسواس عملی
- این کودکان سعی بر این دارند که به شکل ثابتی غذا بخورند، لباس بپوشند، کارهایشان را انجام دهند. این روند فراتر از حد طبیعی است .
- او تمایل دارد نیازهایش به یک شکل تعیین شده برآورده شود.
- تکرار بیش از حد یک پاراگراف یا کلمه در موقع درس خواندن، از رفتارهای وسواسی در کودکان به شمار می‌رود.
- تمیزی خود و وسایل او برایش بسیار اهمیت دارد به گونه ای که تایم زیادی را برای شست و شو مصرف می‌کند.
- بارها و بارها تکالیف خود را می‌نویسد و چک می‌کند. حتی پیش می آید، چندین مرتبه صفحات را پاره کند و از اول بنویسد.
- بسته شدن درب اتاق، قفل کردن درب خروجی، خاموش کردن برق، برداشتن کامل وسایل مدرسه و صحیح بودن تکالیفش را دائما چک می‌کند و با یک بار بررسی خیالش راحت نمی‌شود.
علل وسواس کودکان
علت وسواس در کودکان هم می‌تواند انتسابی باشد و هم می‌تواند اکتسابی باشد. کودکان با ارث بردن وسواس از پدر یا مادر خود به صورت ژنتیکی مستعد ابتلا به وسواس می‌شوند. همچنین الگوهای تربیتی، عدم تعادل سرتونین در بدن، اتفاقات ناگوار مانند یک بیماری سخت و استرس زا، سبب ایجاد وسواس در کودکان می‌شود. میزان شیوع این اختلال در کودکانی که اعضای خانواده‌شان به این اختلال دچار هستند، بیشتر است. همچنین طبق تحقیقات به عمل آمده، پسران دو برابر بیشتر از دختران در معرض ابتلا به وسواس هستند.
اختلالات همراه با وسواس
در بسیاری از موارد کودک علاوه بر اختلال وسواس با اختلال روانی دیگری هم درگیر است. اختلال خوردن، احتکار وسایل، اختلال بد ریخت انگاری بدن، اختلال پوست یا مو کندن، اختلال اضطراب در کودکان، اختلال افسردگی، سو مصرف مواد، اختلال یادگیری و اختلالات رفتاری در کودکان از مواردی است که می‌تواند با وسواس همراه باشد.
آیا تنها راه درمان وسواس دارو درمانی است؟
درمان وسواس عموما با روان درمانی و درمان‌های شناختی که توسط روانشناس متخصص انجام می‌شود، صورت می‌گیرد. در جلسات مشاوره کودک عموما، متخصص با کودک تنها است و با روش‌های متناسب با سن او، مانند بازی درمانی یا قصه درمانی، رفتار کودک را اصلاح می‌کند. در برخی از جلسات نیاز است مادر و کودک با همدیگر شرکت کنند. در بیشتر موارد،کودک در این مرحله درمان می‌شود و دیگر نیازی به دارو درمانی نمی‌باشد. اما اگر کودک با اختلالی شدید همراه باشد، روانشناس، کودک را به روانپزشک ارجاع می‌دهد تا روند دارو درمانی را نیز شروع کند.
انواع درمان وسواس
- روان درمانی
- دارو درمانی
- درمان شناختی_رفتاری
- بازی درمانی
راهکارهای درمانی وسواس
- اضطراب بزرگ‌ترین عامل ابتلا به وسواس است. والدین باید شرایط حمایتی و محیطی به دور از تنش را برای کودک فراهم کنند.
- مراجعه زود هنگام به مشاوره کودک و تشخیص زودهنگام وسواس، از تشدید شدن آن جلوگیری می‌کند.
- درمان‌های شناختی و رفتاری به کودک کمک می‌کند تا با ترس‌های خود مواجه شده و آن‌ها را رفع کنند.
سخن آخر
کودکان نیز مانند بزرگسالان در معرض خطر ابتلا به وسواس چه در نوع فکری و چه در نوع عملی هستند. شیوع وسواس در یک کودک دلایل متعددی دارد. عوامل ارثی و محیطی تاثیر مستقیم بر ابتلا به اختلال وسواس دارند. در وسواس فکری، افکار مزاحم فرد را آزار می‌دهد و در وسواس عملی انجام رفتارهای تکراری برای کاهش اضطراب صورت می‌گیرد.
کودکان خود توانایی بیان حالات منفی را ندارند به همین دلیل وظیفه والدین است که با آگاهی از علائم وسواس کودکان و مشاهده آن در فرزند خودش، فورا به مشاوره کودک مراجعه کند چرا که مداخلات بالینی و درمانی هرچه سریع‌تر انجام شود از تشدید وسواس جلوگیری می‌کند. وسواس ممکن است با اختلالات روانی دیگر همراه شود و تاثیرات منفی در روند رشدی کودک داشته باشد. دارو درمانی و روان درمانی دو روش موثر در درمان وسواس به شمار می‌روند.
سوالات پرتکرار
آیا دارو درمانی عوارضی هم دارد؟
داروهای مختلفی برای درمان اختلال وسواس وجود دارد. غالبا کم عارضه هستند و مشکل جدی را برای فرد به وجود نمی‌آورند. اما بعد از قطع دارو نیز باید تحت نظر پزشک باشد تا اگر علام بازگشتند، به مصرف دارو ادامه دهد.
والدین چگونه با فرزند وسواسی برخورد کنند؟
بسیاری از پدر و مادر ها به دلیل ناآگاهی و نداشتن شناخت از این اختلال، رفتارهای کودک را به پای لجبازی می‌گذراند و شروع به دعوا کردن کودک می‌کنند. همین رفتار سبب افزایش اضطراب و تنش در کودک می‌شود و در نهایت تشدید وسواس را به همراه دارد. ایجاد محیطی امن و به دور از استرس در درمان وسواس بسیار موثر است. همچنین والدین و اطرافیان باید به توصیه‌های روانشناس متخصص به درستی عمل کنند.
