اضطراب، هیجانی است که به دنبال فشارهای روانی، اختلالات فیزیولوژیکی و شرایط نامساعد زندگی ظاهر می‌شود. اضطراب فقط مخصوص بزرگسالان نیست و در کودکان هم بروز پیدا می‌کند. کودکان مهارت کافی برای کنترل اضطراب را ندارند به همین دلیل تاثیرات منفی بر روی روند رشدشان می‌گذارد.عموما اضطراب کودک با رفتارهایی همچون دل درد، سردرد، گریه‌های بی‌مورد، کج‌خلقی، کناره‌گیری و بدگویی، بروز پیدا می‌کند. والدین بعد از مشاهده علائم‌های اضطراب به دنبال راهی برای کاهش آن هستند. طبق تحقیقات به عمل آمده بیشتر از یک سوم از پدر و مادرها اعلام کردند که فرزندانشان اضطراب زیادی را تجربه می‌کنند. اضطراب در کودکان زمینه بروز اختلالات افسردگی و عدم کسب مهارت اجتماعی برای سنین بالاتر را فراهم می‌کند.
اختلالات اضطرابی در کودکان
یکی از شایع‌ترین اختلالات در کودکان، اختلال اضطرابی است که انواع متفاوتی دارد. اضطراب عموما با ترس، وحشت، نگرانی و دلشوره همراه است. تجربه احساس اضطراب تا حدودی طبیعی می‌باشد اما اگر از حدی فراتر رود مشکلات متعددی را برای کودک به وجود می‌آورد. اختلالات اضطرابی به موارد زیر تقسیم‌بندی می‌شود:
- اختلال اضطراب فراگیر
- اختلال هراس اجتماعی
- اختلال اضطراب جدایی
- اختلال خاموشی انتخابی
- فوبیای خاص
اختلال اضطراب فراگیر
در این اختلال کودک همواره از بیشتر مسائل در طول روز دچار اضطراب و نگرانی می‌شود. برای مثال زمانی که کودک منزل را به مقصد مدرسه ترک می‌کند، زمانی که سوار سرویس می‌شود، ساعت‌هایی که سر کلاس حضور دارد، شرکت در مراسم و جشن‌های تولد و کارهایی که والدین از او می‌خواهد انجام دهد، دچار اضطراب شدیدی می‌شود. تنش عضلانی، خستگی مفرط، تحریک پذیری از نشانه‌های این اختلال می‌باشد.
هراس اجتماعی
دراین اختلال کودک دوست ندارد مورد توجه دیگران قرار بگیرد و صحبت کردن در کلاس برایش مانند یک کابوس است. او نسبت به حرف‌های دیگران احساس ترس شدیدی می‌کند.
اختلال اضطراب جدایی
تمامی کودکان زمانی که از پدر و مادر خود دور می‌شوند، اضطراب را تجربه می‌کنند. این موضوع تا حدی طبیعی است. عموما کودکان بعد از گذشت مدتی به پرستار، پدربزرگ و مادر بزرگ و هر شخصی که مراقب اوست، عادت می‌کنند. اما کودکانی که به این اختلال مبتلا هستند در زمان جدایی از والدین به اضطرابی غیرطبیعی دچار می‌شوند. این نوع اضطراب در کودکان 3 ساله رایج‌تر است.
اختلال خاموشی انتخابی (لالی انتخابی)
در این شرایط کودک از لحاظ فیزیکی هیچ مشکلی برای صحبت کردن ندارد ولی در موقعیت‌هایی که احساس نگرانی می‌کند به دلیل ترس قادر به صحبت کردن نمی‌باشد و به اصطلاح لالی را انتخاب می‌کند.
فوبیای خاص
فوبیا ترسی غیرمعمول از یک موضوعی است. در مقاله مشاوره فوبیا و ترس به طور کامل به انواع فوبیا پرداختیم. برای مثال اگر کودکی که از یک حیوان بترسد می‌تواند امری طبیعی باشد، اما کودکی که فوبیای خاص دارد به سختی آرام می‌شود و شدیدا وحشت زده خواهد شد.
علائم و نشانه‌های اضطراب
اضطراب کودکان می‌تواند با علائم زیر خودش را نشان دهد:
- احساس خستگی
- احساس بی‌قراری و کلافگی
- اختلال در خواب (بی‌خوابی یا بدخوابی)
- افزایش ضربان قلب
- سردرد
- سرگیجه
- عرق کردن
- تکرر ادرار و شب ادراری کودکان
- لکنت زبان
- دل پیچه
- دل درد
- ناخن جویدن
- مشکل در حافظه
- عدم تمرکز
- کاهش اشتها
- اقدامات تکراری مانند بستن در
برخی از ترس‌های رایج در کودکان
ترس‌های رایجی که به اضطراب در کودکان دامن می‌زند در سنین مختلف می‌تواند متفاوت باشد:
سنین نوزادی
ترس از دوری والدین، دیدار و صدای غریبه‌ها، صداهای بلند، اشیا و اسباب بازی‌های محرک که حمله می‌کنند.
سن 2 تا 4 سالگی
مواردی همچون تاریکی، حیوانات بزرگ، تنها خوابیدن، دوری از پدر و مادر،غریبه‌ها، هیولاها، برخی از اشکال و ترس از سارقین را شامل می‌شود.
سن 5 تا 6 سالگی
ترس از بیماری، مرگ، رعد و برق، آسیب جسمی، سگ‌های بزرگ و گم شدن معمولا در سنین بین 5 تا 6 سالگی رخ می‌دهند.
سن 7 تا 12 سالگی
هراس اجتماعی، اضطراب عملکرد، آتش سوزی، آدم ربایی، بلای طبیعی، زلزله، جنگ، ارتفاع، تاریکی و مسائل مدرسه از مواردی هستند که در سنین بین 7 تا 12 سالگی بروز می‌کنند.
راهکارهایی برای کاهش استرس کودکان
زمانی که علائمی از اضطراب و استرس را در فرزند خود مشاهده کردید، اولین قدم برای شما مراجعه به مشاوره کودک است. چرا که هیچ کس به اندازه یک متخصص در تشخیص و سبب شناسی این اختلال مهارت ندارد. در صورتی که فرزند شما اضطراب‌های غیرطبیعی را تجربه می‌کند، روانشناس به شما تکنیک‌های درمانی را آموزش می‌دهد. اما در کنار روش‌های درمانی راهکارهای زیر به کاهش اضطراب در کودکتان کمک خواهد کرد.
عوامل استرس‌زا در طول روز را حذف کنید
بررسی کنید چه مسائلی در طول روز می‌تواند فرزند شما را در معرض اضطراب قرار دهد. برای مثال وقتی کودک دیر از خواب بیدار می‌شود و برنامه مدرسه اش آماده نیست به دلشوره می‌افتد. پس با آماده کردن تمامی وسایل مورد نیاز و ایجاد محیطی آرام مانع بسیاری از اضطراب‌های وی شوید.
با کودک صحبت کنید
صحبت کردن با کودک یکی از عوامل موثر در تشخیص دلایل اضطراب و کاهش آن است. زمانی که با فرزند خود در مورد مسائل روزمره صحبت می‌کنید متوجه بسیاری از مسائل مهم از بین همین صحبت‌ها می‌شوید. پس هر روز تایمی را برای گفتگو با فرزند خود کنار بگذارید. فقط توجه کنید به هیچ عنوان این صحبت، شکل بازجویی به خود نگیرد.
خواب کافی را در برنامه کودک بگنجانید
میزان خواب و کیفیت آن ازعواملی است که چه در کودکان و چه در بزرگسالان ایجاد اضطراب می‌کند. زود خوابیدن و خوابی باکیفیت در سلامتی او نقش مهمی دارد.
روش‌های آرام سازی را تمرین کنید
روش‌هایی مانند ریلکسیشن، تنفس‌های شکمی، مدیتیشن و… که به آرامش بزرگسالان کمک می‌کند، برای کودکان نیز مفید می‌باشد. با او تمرین تنفس عمیق را کار کنید و در طول روز از جملات مثبت استفاده کنید. این روش، مثبت اندیشی را به کودک آموزش می‌دهد و از اضطراب او می‌کاهد.
برنامه‌های اضافه را حذف کنید
برخی از والدین بر این باورند هرچه تمام ساعات فرزندشان را با انواع کلاس‌های آموزشی و برنامه‌های تفریحی پر کنند، کودکی فعال و سالم‌تر خواهند داشت. با این که کودکان هم نیاز به استراحت و آرامش منزل دارند. با توجه به این موضوع برنامه ریزی برای فعالیت‌های غیردرسی را در حالت تعادل نگه‌دارید.
کاهش استفاده از موبایل و تکنولوژی
همه افراد به برقراری ارتباط و تعامل با دیگران احتیاج دارند. کودکان نیز از این موضوع مستثنی نیستند. زمانی که کودک به جای تعامل با اطرافیان، دائما غرق در دنیای بازی‌های کامپیوتری و فضای مجازی باشد در دنیای خودش فرو می‌رود و دچار اضطراب‌های متعددی می‌شود.
سخن آخر
هم کودکان و هم بزرگسالان گاهی دچار اضطراب و نگرانی می‌شوند. میزان اضطراب در روند زندگی تا حدی طبیعی می‌باشد و به دلایل متفاوتی مانند عوامل ژنتیکی یا محیطی در ما شکل می‌گیرد. اما اگر این میزان از حد طبیعی فراتر رود می‌تواند اعمال فرد را با اختلال روبرو کند. این روند در کودکان سخت‌تر می‌باشد، چرا که آن‌ها قادر به کنترل و تشخیص نیستند و بر روی روند رشدشان تاثیرمنفی می‌گذارد. والدین بعد از مشاهده علائم برای کنترل اضطراب کودکان باید به مشاوره کودک مراجعه کنند. در صورت عدم کنترل اضطراب در کودکان ممکن است اختلالات دیگری مانند پرخاشگری، وسواس، افسردگی، لجبازی در کودکان و.. شکل بگیرد. پس باید بیش از هر چیزی به این موضوع توجه کنید و در صورت مشاهده استرس‌های شدید از سوی کودک، این مشکل را با مشاوره در جریان بگذارید.
