لکنت زبان یکی از اختلالات گفتاری محسوب می‌شود که در کودکان بسیار شایع است. بر اساس DSM که کتاب راهنمای تشخیص اختلالات روانی است، لکنت زبان، نوعی آشفتگی در گفتار است که به صورت تکرار کلمات، کشش کلمات، تکرار و کشش صداها، قطع روانی کلام، مکث بین کلمات، ناهماهنگی تکلم و درنهایت جایگزین کردن واژه‌ها برای جلوگیری از کشیدن کلمات در کودکان و نوجوانان خودش را نشان می‌دهد. عموما بیشتر کودکانی که به لکنت دچار هستند، می‌دانند چه می‌خواهند بگویند و بارها آن را به شیوه صحیح تمرین کرده‌اند اما در موقعیتی که باید، قادر به بیان آن نیستند. لکنت زبان در کودکان از یکدیگر متفاوت است. برخی از کودکان دچار احساس اضطراب، آشفتگی، فشارعصبی، تیک‌های عصبی، گرفتگی چهره و حتی گریه می‌شوند و بعضی از آن‌ها به ناتوانی‌های ارتباطی دچار می‌شوند. لکنت زبان کودکان خردسال ب صورت گذرا و ناپایدار است و می‌تواند از یک موقعیت به موقعیت دیگر تغییر داشته باشد.
علائم لکنت زبان در کودکان
لکنت عموما با تنش عضلانی همراه است و غالبا می‌تواند از نیم ثانیه تا نیم‌دقیقه طول بکشد. این اختلال در زمانی رخ می‌دهد که ناروانی‌های کلامی در حجم وسیعی بیشتر از گفتار به وجود بیاید. مکث در هنگام بیان کلمه از بارزترین ویژگی‌های لکنت زبان به شمار می‌رود که برای همه ما به راحتی قابل شناسایی است. اما از دیگر علائم لکنت زبان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ترس از بیان کلمات
- تکرار واژگان
- وقفه و مکث در روند صحبت کردن
- تکرار غیرعادی هجایی از کلمات
- کشیدن صدا
- وقفه در تولید صدا یا هجا
- انقباض در عضلات لب
- جایگزین کردن کلمه‌ایی دیگر به جای کلمه اصلی
- کشیدن یک حرف صامت یا مصوت
- بیان صداهایی مانند اِ یا اَ یا اوم در هنگام حرف زدن
- انقباض عضلات بدن
- انجام حرکاتی مانند بستن چشم‌ها، مشت کردن دست، فشارآوردن به لب‌ها
- پرهیز از صحبت کردن در جمع و خجالت در کودکان
عوامل موثر در بروز لکنت در کودکان
- عوامل ژنتیکی
- عوامل بیولوژیکی
- عوامل روانشناختی
- عوامل محیطی
نکاتی که در هنگام برخورد با کودک لکنت دار باید رعایت کنیم
- به هیچ عنوان او را سرزنش نکنید.
- سعی نکنید با این مسئله شوخی کنید.
- جملات او را تمام نکنید تا خودش این کار را انجام دهد.
- با کودک آرام و شمرده شمرده صحبت کنید.
- وسط حرف او نپرید.
- ارتباط چشمی را در حین گفتگو حفظ کنید.
- به او نگویید زودتر حرفت را بگو و سریع باش.
- از جملات ساده و کوتاه‌تر استفاده کنید.
- به او نشان دهید با علاقه و صبر به صحبت‌هایش گوش می‌دهید.
- خودتان هم سرعت صحبت کردنتان را کاهش دهید.
- وقت بگذارید و در محیطی آرام و به دور از استرس با او صحبت کنید.
- کودک را تشویق کنید تا از بیان کلمات سخت نترسد.
- نگرانی‌های خود را به کودک انتقال ندهید.
- در زمانی که کودک صحبت می‌کند شما با سر تکان دادن به او نشان دهید تمام حواستان پیش اوست.
راهکارهای موثر در کمک به کودک لکنت‌دار
این باور که کودکان دارای اختلال گفتاری از هوش پایینی برخوردار هستند، باوری اشتباه است. لکنت زبان در کودکان امری شایع است که به راحتی درمان می‌یابد و در بزرگسالی هیچ نشانه‌ای از او نیست. همچنین برخی از افراد بر این باورند کودکانی که به لکنت دچار هستند، بسیار عصبی، خجالتی، درونگرا، عجول یا حساس هستن که این مسائل نیز ریشه علمی ندارد. اما نکته قابل توجه نحوه برخود صحیح و کمک کردن به آن‌ها است. در ادامه به برخی از راهکارهای موثر برای جلوگیری از ایجاد مشکل در برقراری ارتباط با کودکان لکنت‌دار می‌پردازیم:
- اولین قدم، علت بروز لکنت در کودک را پیدا کنید.
- از مواردی که لکنت را تشدید می‌کند به خوبی آگاه شوید و از انجام آن‌ها خودداری کنید.
- در ابتدا هدفتان کمک به روان‌تر صحبت کردن کودک باشد نه بدون هیچ عیبی صحبت کردن.
- این باور را در او ایجاد کنید که لکنت یک عیب نیست.
- نگذارید از بیان کلمات سخت فرار کند.
- او را در زمان صحیح صحبت کردن، تشویق کنید.
- از تحقیر و سرزنش جدا خودداری کنید.
- اضطراب می‌تواند اختلال او را تشدید کند، سعی کنید او را از محیط پر تنش دور نگه دارید.
- هر روز برای صحبت با کودک وقت بگذارید.
- به او غر نزنید و نگویید که چقدر کند عمل می‌کند.
- کودک خود را تشویق به تعریف کردن داستان یا ماجرایی بکنید که خودتان می‌دانید خیلی خوب و راحت انجام می‌دهد.
- همدلی کنید.
- کلماتش را مدام اصلاح نکنید و جدا از این کار خودداری کنید تا خودش شکل صحیح کلمه را بگوید.
- به هیچ عنوان بعد مکامله قیافه ناامید به خود نگیرید که او به سرعت متوجه این رفتار شما می‌شود.
- از مشاوره کودک کمک بگیرید.
میزان شیوع لکنت زبان
به طور کلی میزان شیوع لکنت در بین کودکان کم سن، تقریبا 5 درصد است که بخش زیادی از آن تا سن نوجوانی به طور کامل رفع می‌شود. البته رسیدگی به موقع و تشخیص به هنگام روند درمان را سریع و راحت‌تر می‌کند. جنسیت در این اختلال تاثیرگذار است و پسران حدود 4 الی 5 برابر بیشتر از دختران مبتلا به لکنت زبان می‌شوند. همچنین لکنت زبان در پسران دیرتر بهبود پیدا می‌کند. عموما کودکان بیشترین مشکل را در سن 2 تا 5 سالگی در زمان یادگیری مهارت‌های کلامی و به کارگیری کلمات جدید دارند و در سن 5 تا 7 سالگی به دلیل هیجان خواهی برای یادگیری و کسب مهارت اجتماعی می‌توانند در معرض ابتلا به لکنت قرار بگیرند.
درمان کودکانی که به لکنت زبان دچار هستند
درمان لکنت زبان در کودکان به چند راه و شیوه انجام می‌شود. لکنت زبان کودکان عموما بعد از گذشت زمان خودش رفع می‌شود اما اگر این روند ادامه دار شود و تعداد دفعات آن شدت بگیرد، باید از مشاوره کودک کمک بگیرید و هرچه سریع‌تر برای درمان اقدام کنید. چراکه در خیلی از موارد این مشکل سبب ایجاد اختلال افسردگی در کودکان نیز می‌شود. در صورتیکه مشکل بسیار جدی‌تر باشد، مشاور، کودک را به گفتار درمانگر و پزشک مربوطه ارجاع می‌دهد. به طور کلی درمان لکنت زبان در کودکان به روش‌های زیر انجام می‌شود:
درمان تلفظی یا زبانی
در این روش بین حنجره، زبان، گونه و لب‌ها هماهنگی ایجاد می‌کنند. زمانی که دقیقا مشخص شود کودک دارای لکنت است و کندی زبان بر اثر آشفتگی عاطفی یا اختلالات جسمی است، می‌توان از طریق آموزش به رفع لکنت پرداخت. در این روش درمانگر سعی دارد به کودک یاد بدهد آهسته و بدون عجله کلمه را بخواند و در حین صحبت کردن به صدای خود دقت کند تا کلمه را درست ادا کند.
درمان مکمل
این روش درمانی مناسب کودکان 3 تا 7 سال می‌باشد که در طی آن به پرورش جنبه‌های فکری و زبانی می‌پردازد. هدف این شیوه، تقویت قدرت تفکر صحیح و قدرت بیان صحیح می‌باشد.
روان درمانی
کودکانی که تنش، فشارعصبی، کشمکش‌های خانوادگی، اختلالات عصبی، آشفتگی‌های عاطفی را تجربه می‌کنند ممکن است دچار لکنت زبان بشوند. در این روش درمان، درمانگر در ابتدا سعی در حل بحران‌های استرس زا می‌کند و سپس تکنیک‌های درمانی را درپیش می‌گیرد. برای کودکان در سن کم این روش تاثیر کمتری دارد.
رفتار درمانی
درمانگر در این شیوه درمان سعی در اصلاح رفتار غلط و جایگزین کردن رفتار بهبود یافته می‌کند. افرادی که مدافع این روش درمانی هستند، معتقدند رفتارهای ناسازگارسبب ایجاد لکنت زبان می‌شود.
دارو درمانی
برخی از متخصصان براین باورند با کنترل اضراب کودک، لکنت تا اندازه قابل توجهی کاهش پیدا می‌کند به همین دلیل بر مصرف داروهای ضداضطراب و آرام بخش تاکید دارند.
سخن آخر
با افزایش آگاهی از دلایل بروز لکنت زبان در کودکان و آشنایی با نحوه برخود با آن‌ها می‌توانیم نقش موثری در بهبود کودک داشته باشیم. لکنت زبان کودکان امری بسیار شایع است که در خیلی از افراد بعد از گذشت زمان از بین می‌رود. روش‌های درمانی متعددی برای درمان این اختلال گفتاری وجود دارد. اما نکته‌ای که در درمان لکنت زبان در کودکان باید به آن توجه کرد این است که حتما باید زیر نظر مشاور و متخصص انجام شود و نباید با درمان‌های خودسرانه وضعیت کودک را سخت‌تر کنیم.
