بسیاری از مردم بر این باورند که افسردگی واختلالات روانی مختص بزرگسالان است و کودکان را درگیر خود نمی‌کند. این باوری کاملا اشتباه است و افسردگی می‌تواند به دلایل متفاوتی از جمله درونی، ژنتیکی و یا محیطی در کودکان شکل بگیرد. اما نشانه‌های افسردگی کودکان با بزرگسالان کمی متفاوت است. این که کودکی خلق پایینی دارد، ناراحت است و نسبت به هم سن و سالان خودش کمتر فعالیت می‌کند، دلیلی بر وجود افسردگی قطعی نمی‌باشد. اگر این ناراحتی با دوام باشد و رفته رفته در عملکردهای دیگر او خلل ایجاد کند، زنگ خطری محسوب می‌شود. در این شرایط مراجعه به مشاوره کودک می‌تواند کمک موثری باشد. چرا که تنها متخصص است که می‌تواند تشخیص دهد کودک دچار افسردگی شده است یا خیر. کودکان مانند بزرگسالان توانایی بیان هیجانات واحساسات منفی را ندارند به همین دلیل تشخیص اختلال در آنها سخت‌تر می‌باشد.
شیوع اختلال افسردگی در کودکان
سن و جنسیت در میزان شیوع افسردگی تاثیر بسزایی دارد. در سنین پایین‌تر شیوع افسردگی کودکان متفاوت است، به طوری که کودکان کوچک‌تر 2 تا 5 درصد در معرض افسردگی هستند و با افزایش سن این میزان به 4 تا 8 درصد می‌رسد. افسردگی در دختران با بی‌اشتهایی، بی‌ارزشی و احساس گناه بیشتری نسبت به پسران همراه است. طبق تحقیقات به عمل آمده افسردگی در سنین پایین‌تر می‌تواند با مشکلاتی مانند اختلالات اضطرابی، اختلال سلوک، اختلال وسواس فکری وعملی یا اختلالات یادگیری کودکان همبستگی داشته باشد.
نشانه‌های رفتاری کودکان افسرده
شایع‌ترین علائم افسردگی کودکان به شرح زیر است:
- افسردگی در کودکان کم سن و سال با علائم فیزیکی مانند دل درد، سردرد، خستگی و اختلالات خواب همراه است.
- کودکان افسرده اکثرا بدخلق و کلافه هستند.
- کودکانی که افسردگی دارند به والدین یا پرستار خود بسیار وابسته می‌باشند.
- دچار تغییر وزن میشوند.
- از شرکت در فعالیت‌های خانوادگی و در کنار دیگران بودن، لذت نمی‌برند.
- احساس گناه دارند.
- نسبت به زندگی، احساس بی‌ارزشی دارند.
- علاقه‌ای به رفتن مدرسه ندارد.
- دچار تغییر در اشتها میشوند. بی‌اشتهایی در کودکان یکی از نشانه‌های شایع افسردگی می‌باشد.
- شکایات جسمی از مشکلات متعدد دارند.
- خودشان را مسئول اتفاقات ناگوار می‌دانند.
- گاهی اوقات رفتارهای پرخاشگرانه از آنها سر می‌زند.
- برخی از مواقع گریه‌های شدیدی می‌کنند و بلند فریاد می‌زنند.
- کاهش شدید انرژی به همراه خستگی را تجربه می‌کنند.
- عدم تمرکز و حواس پرتی دارد.
- بیشتر مواقع احساس ناراحتی می‌کنند.
- نسبت به طرد شدن حساس میشوند.
این نشانه و علائم در تمامی کودکان یکسان نیست و در شرایط مختلف شکل‌های متفاوتی را از خودش نشان می‌دهد. حتی برخی از کودکان نشانه‌های بیرونی از افسردگی را ندارند. خودکشی در کودکان کم سن به صورت خیلی نادر اتفاق می‌افتد اما هر چه سن به سمت نوجوانی پیش رود احتمال تمایل به خودکشی بیشتر می‌شود.
علل ابتلا به افسردگی در سنین کم
علل ابتلا به افسردگی در کودکان و بزرگسالان ترکیبی از عوامل مختلف است. عوامل ژنتیکی، محیطی، شخصیتی، سابقه خانوادگی، اختلالات بیوشیمیایی، اتفاقات ناخوشایند، فقدان سلامتی فیزیکی، مشکلات روانی، نداشتن اعتماد به نفس، وابستگی عاطفی، استرس و عملکرد ضعیف تحصیلی برخی از عواملی هستند که فرد را مستعد ابتلا به افسردگی می‌کند. طلاق والدین، تربیت ناصحیح، فضای نامناسب منزل، مضطرب بودن مادر در دوران بارداری و شیردهی، داشتن نامادری یا ناپدری، بدرفتاری والدین، سواستفاده جنسی، بی توجهی و غفلت از کودک نیز از دیگر عوامل مهمی هستند که ممکن است سبب ابتلا به افسردگی شوند.
تشخیص کودکان افسرده
در صورتی که علائم افسردگی گفته شده بیشتر از دو هفته در کودک مشاهده شود باید به متخصص مراجعه کرد. ارزیابی سلامت روانی، توسط، مصاحبه بالینی با کودک و والدین به علاوه انجام آزمون‌های مرتبط که از کودکان گرفته می‌شود، صورت می‌گیرد. همان طور که گفته شد تشخیص افسردگی در افراد کم سن و سال کار آسانی نمی‌باشد و نسبت به بزرگسالان سخت‌تر انجام می‌شود. در چنین مواقعی ضرورت مراجعه به مشاوره کودک بیشتر احساس می‌شود.
درمان کودکان افسرده
درمان‌های اختلالات روانی به صورت‌های متعددی انجام می‌شود. روان درمانی توسط روانشناس انجام شده و در صورت تشدید بیماری و نیاز به دارودرمانی به روانپزشک ارجاع داده می‌شود. در مواقعی نیاز است تمامی خانواده تحت نظر متخصص باشند که این عمل در جلسات خانواده درمانی صورت می‌گیرد. اما یکی از موثرترین روش‌های درمانی برای درمان اختلالات روانی در کودکان، بازی درمانی است. در بازی درمانی تکنیک‌های درمان با توجه به سن و شرایط کودک در قالب بازی به او آموزش داده می‌شود. قصه درمانی و بازی درمانی در سال‌های اخیر بسیار مورد توجه والدین قرار گرفته و بسیاری از نگرانی‌های آنها را رفع کرده است. تشخیص این که چه روش درمانی برای فرد درنظر گرفته شود برعهده مشاور می‌باشد. درمان‌های دارویی عموما آخرین راه برای مراحل درمان است و مکمل جلسات روان درمانی به شمار می‌رود.
سخن آخر
افسردگی در کودکان به دلایل متعددی از جمله عوامل ارثی، درونی و بیرونی شکل می‌گیرد. اختلالات خواب، اخلال در اشتها، تغییر وزن، بدخلقی، ناراحتی، استرس، گوشه گیری، عدم تمرکز و مشکلات جسمی برخی از علائم افسردگی کودکان به حساب می‌آید. تشخیص این بیماری در کودکان به دلیل عدم توانایی در بیان احساسات، بسیار سخت‌تر از بزرگسالان است به همین دلیل کمک گرفتن از مشاوره کودک بزرگ‌ترین کمک برای والدین محسوب می‌شود.
سوالات پرتکرار
کودکان پیش از دبستان بیشتر دارای چه علامت‌هایی از افسردگی هستند؟
افسردگی در سنین قبل از مدرسه بیشتر با پرخاشگری، وابستگی شدید به مادر، وابستگی شدید به والدین، بی‌تفاوتی، انزوا و خستگی خودش را نشان می‌دهد.
آیا کودک افسرده درمان می‌شود؟
درمان افسردگی در کودکان اگر تحت نظر پزشک باشد قابل درمان است. اختلال افسردگی اگر به صورت ریشه‌ای و توسط متخصص درمان شود رفته رفته بهبود یافته و کودک از این مرحله عبور می‌کند. اما اگر به صورت درمان نشده باقی بماند در جوانی و بزرگسالی او را مستعد بیماری‌های دیگر و مشکلات متعددی خواهد کرد. پس بهتر است با دیدن نشانه‌های اولیه هرچه سریع‌تر به متخصص کودک مراجعه کنیم.
آیا افسردگی در سنین پایین نیز دارای انواع متفاوتی است؟
کودکان مانند بزرگسالان می‌توانند به انواع افسردگی‌های دوقطبی، فصلی، اساسی، مزمن، اختلال پس از سانحه و اختلالات خلقی دچار شوند.
علل افسردگی در کودکان:
افسردگی در کودکان ۱۰ تا ۱۶ ساله شایع تر است ؛ در سنین اولیه، افسردگی معمولا با اختلال بیش فعالی کمبود توجه (ADHD) و اختلال وسواسی-اجباری (OCD) یا اختلال های رفتاری همراه است.
افسردگی در کودکان اغلب “ارثی” است یعنی کودکان که پدر و مادرشان از افسردگی رنج می برند، بیشتر در معرض خطر هستند .همچنین کودکانی که قربانی پرخاشگری ، ناکارآمدی، اعتیاد، طلاق ،تجاوز و وسواس والدین میشوند احتمال ابتلای بیشتری دارند.
از عوامل افسردگی در کودکان میتوان به موارد زیر اشاره کرد
- کمبود اعتماد به نفس کودک، کم رویی، وابستگی عاطفی به والدین
- استرس و اضطراب در خانواده به ویژه مادر چه در دوران بارداری و شیردهی چه در دوران کودکی فرزند
- مشکل در سلامت فیزیکی کودک، مثل کودکان دارای نقص جسمی
- تعویض مدرسه، عملکرد تحصیلی ضعیف ،از دست دادن دوستان و تنبیه نادرست از طرف خانواده و مدرسه و بدرفتاری های فیزیکی
- سوء استفاده های جنسی، بی توجهی و غفلت والدین
- طلاق پدر مادر، داشتن نامادری و یا ناپدری نا لایق
- عوامل ژنتیکی
- یکی از عارضه های بیماری های مختلف عفونی مثل (آنفولانزا، گلودرد، پنومونی و…)
- فرایندهای بیوشیمیایی خاص در مغز
- مهاجرت از یک محل زندگی به جای جدید
- انزوای اجتماعی و ارتباط نگرفتن کودک با هم سالان
درمان افسردگی کودکان:
- یکی از درمان های افسردگی کودک بازی درمانی است بازی کردن نیاز به اسباب بازی های گران قیمت ندارد و بازی با مواد طبیعی مانند شن، خاک و آب،مفیدتر از وسایل بازی دیگر است. شن بازی : این روش نوعی مدل روان درمانی درونی و بین فردی است. طبق تحقیقات صورت گرفته توسط دانشمندان، خاک به دلیل دارا بودن نوعی میکروب در کاهش استرس و درمان افسردگی بسیار موثر است که این میکروب تاثیری شبیه پروزاک( داروی ضد افسردگی) دارد و تماس با آن موجب افزایش سیتوکنین و در نهایت سروتونین خون می شود.احساس غم و ناراحتی با سطح هورمون سروتونین خون ارتباط مستقیم دارد، بنابراین افزایش میزان سروتونین باعث ایجاد حس خوشحالی در فرد می شود. در میان بازی های مختلف اکثر کودکان از هیچ کاری به اندازه خاک و گل بازی لذت نمی برند، خردسالان با این سرگرمی نیازهای روحی و روانی خود را تامین می کنند و به آرامش میرسند . تفریحاتی مانند خاک بازی تاثیر چشمگیری در حل مشکلات و رهایی از ترس ها، توهمات، احساسات ناخوشایند و سرکوب شده دارد همچنین بازی با خاک و گل باعث پرورش حس لامسه، قدرت تجسم فضایی، هندسی، مهارت های اجتماعی، خلاقیت و اعتماد به نفس، تقویت هماهنگی چشم و دست، رشد و هماهنگی میان عصب و عضله کودکان می شود.
- یکی روش برای درمان افسردگی کودک، تغییر سبک زندگی والدین و کودک است: اگر در محیط خلوت و سرد زندگی می کنید،باید آن را تغییر دهید. بجای جداکردن کودک از دیگران، او را در معرض انجام فعالیت هایی قرار دهید که خود را نشان دهد، مثل نقاشی و کارهای هنری یا نواختن موسیقی!
- کودکتان را تشویق کنید تا در فعالیت های هنری و دسته جمعی کمک کند.
- به نیاز هایشان توجه کنید و سعی کنید به آنها پاسخ دهید، مثلا وقت زیادی با او بگذرانید و با او بازی کنید، شام بیرون بروید و … .
- تقویت نقاط مثبت در کودکان و کمرنگ کردن نکات منفی در شخصیت او
- به رفتار های خود توجه کنند و سعی کنند برای کودک خود محیطی را فراهم آوردن که کودک در آن محیط آرامش داشته باشد و در آن احساس امنیت کند.
- یکی از دیگر از راههای درمان افسردگی در کودکان برقراری رابطه ی توام با اعتماد با کودک است. مدام با کودک صحبت کنید که چقدر به او اعتماد دارید و کارهای مختلف را به او واگذار کنید، اگر به درستی انجام داد به او جایزه بدهید و اگر نتوانست، به او کمک کنید تا کم کم اعتماد بنفسش تقویت شود.
- تقویت وضعیت جسمانی کودک با غذاهای حاوی ویتامین Cو B که در آب میوه ها به وفور یافت می شود.
- موزیک تراپی یکی از روش های جدید است. پخش مداوم آهنگ های شاد در منزل، اتومبیل و … و رقصیدن همراه کودک می تواند کمک زیادی کند.
- این احساس را در کودک ایجاد کنید که او را درک می کنید. این موضوع به صحبت تراپی معروف شده است. مدام با کودک صحبت کنید که او را درک می کنید و سعی کنید با حرف زدن روحیه او را بهبود ببخشید (هرچند این کار را روانشناسان به بهترین وجه انجام می دهند)
- در عین حال که تمام کارهای بالا را انجام می دهید، کودک را نزد متخصص ببرید تا اگر افسردگی اش حاد است از داروهای ضدافسردگی نیز برای کاهش افسردگی کمک بگیرید.
[…] افسردگی از تأثیرات مستقیم طلاقه هست، در واقع یک تأثیر ثانوی است که به دنبال اندوه احساس تنهایی و طردشدگی به وجود می آید، افسردگی نشانه آن است که کودکان حمایت کافی برای مقابله با مسئله طلاق دریافت نکرده اند. […]