تشخیص و درمان اختلالات ارتباطی گفتار درمانی یا آسیب شناسی گفتار و زبان رشته‌ای از علوم توانبخشی است که توسط یک متخصص بالینی به نام گفتار درمانگر یا آسیب‌شناس گفتار و زبان به بررسی، تشخیص و درمان اختلالات ارتباطی، اختلالات درکی، اختلالات صوت و مشکلات بلع می‌پردازد. یک تصور غلط و رایج این است که گفتار درمانی را شاخه ای از روانشناسی می‌دانند که با صحبت کردن با مردم به اصلاح اختلالات رفتاری می‌پردازد. عده ای زیادی از مردم این رشته را محدود به اصلاح کردن اختلالات تلفظ می‌دانند (مثلاً فردی که توانایی تلفظ حرف ر را ندارد . در حقیقت گفتار درمانی با حوزه گسترده ای از موضوعات گفتار(تکلم)،زبان، بلع، صوت و ارتباط درگیر می شود که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد.
حوزه های گفتار درمانی
مشکلات پیدا کردن کلمات
مشکل پیدا کردن کلمات که می‌تواند تحت تاثیر مشکلات خاص زبان مثل تاخیر زبانی یا تحت تأثیر مشکلات عمومی مثل مشکلات مغزی باشد .
مشکلات ارتباط اجتماعی
مشکلات ارتباط اجتماعی اینکه افراد چگونه افکار و نظرات خود را منتقل کنند .
نقص ساختاری زبان
نقص ساختاری زبان مشکلات ساخت جمله ، که می‌تواند از نظر معنایی یا دستوری دارای ایراد باشد .
مشکلات خواندن و نوشتن
مشکل خواندن و نوشتن که وابسته به آوانگاری (ارتباط حروف و صداها ) معنایی (ارتباط کلمات و معانی) ها یا فهمیدن معنا و مفهوم متن ها است.
مشکلات صوت
صداهای گوش خراش و صداهای خیلی نازکی یا اختلالات صوتی که روی ارتباط اجتماعی فرد تاثیر بگذارد .
مشکلات ادراکی
مشکلات ادراکی مثل ترجمه حافظه عملکرد اجرایی در حوزه ای که روی ارتباط فرد تاثیرگذار باشد .
اجزای گفتار
- آواسازی یا صدا سازی (phonation)
- تشدید یا پیچش صدا (resonance)
- روان بودن صدا (fluency)
- آهنگ صدا (intonation)
- زیر و بمی صدا (pitch variance)
- صدا (voice)
اجزای زبان
- آواشناسی : برسی صداهای
- ساخت واژه : اجزای واژگان
- نحوه ساختار جمله
- معنا شناسی: معنای کلمات و جملات
- کاربرد شناسی :جنبه اجتماعی
در چه مواردی به گفتار درمانگر نیاز است؟
- تأخیر در شروع گفتار در کودکان
- اشکال در تلفظ اصوات گفتاری
- عدم برقراری ارتباط کلامی یا غیر کلامی از سوی کودک
- کم شنوایی یا ناشنوایی
- اشکال در درک کلام
- اختلال در بلع
- اختلال در صدا
به صورت کلی هر اختلالی که در دوران کودکی یا بزرگسالی بر درک یا بیان گفتار ویا کیفیت صدا یا عمل بلع تأثیر منفی بگذارد.
گفتار درمانی در کودکان
گفتار درمانی کودکان شامل ارزیابی و درمان کودکانی می‌شود که اختلالات ارتباطی و بلع دارند. کودکان معمولاً به طور هفتگی یا دو هفته یکبار معاینه و درمان می‌شوند. علاوه بر درمان، بر آموزش خانواده نیز تأکید خاصی وجود دارد زیرا این کار می‌تواند به پیشرفت کودک در حفظ و تعمیم مهارت های تازه به دست آمده خارج از محیط درمان، کمک کند.
تعلل و اختلال در گفتار و طرز تکلم در دوران کودکی
اختلال ارتباطی که منجر به تأخیر در رشد و ایجاد مشکلاتی در توانایی ایجاد گفتار می‌شود.
کنش‌پریشی رشدی گفتار
اختلالی حرکتی در گفتار است که باعث می‌شود کودکان در هماهنگی حرکات مورد نیاز دهان برای تولید و ترکیب اصوات به منظور شکل دادن هجاها و کلمات به‌طور صحیح، دچار مشکل شوند.
اختلالات فرآیند واجی
این اختلالات، الگویی با قاعده از اشتباهات گفتاری در کلماتی خاص است که در کودکان خردسال شیوع دارد اما اگر بعد از گذشت سن خاصی باز هم بر آن پا فشاری می‌کنند، ممکن است یک اختلال باشد.
سلسله اختلالات اوتیسمی
اختلالاتی عصبی و رشدی که با داشتن نقایصی در ارتباطات اجتماعی توصیف می‌شود.
اختلالات رفتاری
این اختلالات بر روش برقراری ارتباط زبانی و غیر زبانی کودک مثل مهارت‌های محاوره، وضعیت قرار گیری بدن، حالت بدن و ارتباط چشمی تأثیر می‌گذارد.
شکاف کام
شکاف گام هنگامی اتفاق می‌افتد که سق دهان کاملاً بسته نشده باشد وحتی ممکن است شکافی تا درون حفره‌ی بینی گسترش یافته باشد.
لکنت زبان
لکنت زبان یک اختلال گفتاری است که کودک کلمات یا عبارات را تکرار می‌کند، تلفظ ضعیفی از کلمات دارد، کلمات یا صداها را جا می‌اندازد و یا برخی کلمات را طوری تلفظ می‌کند که تشخیص آنها سخت است. لکنت زبان متعارف در زمان رشد و نمو کودک تا زیر پنج سال امری عادی است، ولی اگر بعد از آن باز هم ادامه پیدا کند شکل اختلال به خود می‌گیرد.
سندرم داون
سندرم داون اختلالی است که به دلیل وجود یک کروموزوم اضافی ۲۱ ایجاد می‌شود و با معلولیت ذهنی و ویژگی های متمایز فیزیکی توصیف می‌شود.
عضله شناسی دهان و صورت
عضله شناسی دهان و صورت، مطالعه‌ی عضلات و سازه‌های اسکلتی دهانی و صورتی است که بر صحبت کردن، بلع و/یا جویدن تأثیر می‌گذارند و شامل اختلالاتی مثل فشار زبان به جلو و معایب مربوط به سطح جونده‌ی دندان‌ها می‌شود.
کاشت حلزون گوش
دستگاه کوچکی است که در گوش کاشته می‌شود تا به کودکان مبتلا به کم شنوایی یا ناشنوایی کمک کند.
ضایعه مغزی
آسیبی مغزی که به سبب شوکی شدید به وجود می‌آید.
اختلالات عصبی
اختلالاتی هستند که سبب اختلال در گفتار، زبان و بلع / غذا خوردن می‌شوند.
سندرم آسپریشن
مشکلات غذا خوردن و بلع در نوزادان نارس به وجود می‌آورد.
گفتار درمانی در بزرگسالان
گفتار درمانی بزرگسالان شامل ارزیابی و درمان بزرگسالانی است که به دلیل سکته مغزی، ضایعه‌ی مغزی، بیماری‌های پیش‌رونده و مشکلات حنجره، اختلالات بلعی و ارتباطی دارند. در این کلینیک معمولاً بزرگسالان دو تا سه بار در هفته در جلسات درمانی تک به تک، معاینه و درمان می‌شوند و برای پیشرفت بیشتر و تعمیم مهارت خارج از محیط درمانی نیز به آنها برنامه‌های هفتگی ارائه می‌شود.
همه‌ی این اختلالات می‌توانند به سکته، تومور مغزی یا آسیب ضایعه‌ی مغزی مربوط باشند. اختلال تکلم، در فلج مغزی و دیگر بیماری‌ها مثل بیماری پارکینسون، فلج چندگانه و بیماری لو گرینگ (ALS) نیز رخ می‌دهد.
زبان پریشی
زبان پریشی در واقع اختلال در تکلم است و به دلیل آسیب مغزی یا بیمارهایی رخ می‌دهد که منجر به مشکل در شکل دهی، ابراز، و / یا فهم زبان می‌شود.
کنش پریشى
کنش پریشی اختلال در شکل قرار گیری کلمات است، به طوری که کلمات و جملات درهم و برهم یا بی‌معنی به نظر می‌رسند.
نارساگویى عضوى
نارساگویی عضوی گروهی از اختلالات گفتاری که به دلیل از کار افتادگی، ضعف، یا عدم هماهنگی عضلات مربوط به گفتار به وجود می‌آیند.
اختلال در بلع
این اختلال در واقع مشکل در جویدن و بلعیدن مایعات و/یا جامدات است، البته اختلالات در بلع در تمامی موارد بالا رایج است. این اختلال نیز توسط متخصصین گفتار درمانی معاینه و درمان می‌شود. لینک به مقاله اختلالات نافذ
اختلالات تلفظی
اختلالات تلفظی که از آسیب‌های عصبی مانند سکته یا آسیب به سر ناشی می‌شود و به آن اختلال حرکتی گفتار نیز می‌گویند.
اختلالات صوتی
شامل ناجور بودن صدا ، بلندى صدا، کیفیت صدا(گرفتگی صدا) یا از دست رفتن کل صدا می‌شود و ممکن است به دلیل آسیب تارهای صوتی به دلیل عمل جراحی، بد استفاده کردن از صدا (استفاده بیش از حد از صدا، فریاد یا آواز خواندن) بیماری (سرطان حنجره) و یا بیماری‌هایی (شکاف کام، فلج مغزی یا اختلال شنوایی) به وجود آید.
اختلالات سلاست گفتار
این اختلالات در واقع بریدگی و به‌هم ریختگی در جریان طبیعی ریتم گفتارند و شامل مشکلاتی مثل تکرار صداها، هجاها، کلمات و یا عبارات و نیز درنگ، کشیدن یا جا انداختن آنها می‌شود و همچنین رفتارهایی که از شخصی به شخص دیگر متفاوتند.
سخن آخر
در این مقاله تمامی موارد مربوط به گفتار درمانی به طور کامل مورد بررسی قرار گرفت. امیدواریم که با خواندن این مطلب به پاسخ سوالاتی که در حوزه گفتار درمانی داشته اید رسیده باشید. اگر هم چنان چه با اختلالات گفتاری مواجه هستید میتوانید از گفتار درمانی که زیرمجموعه مشاوره روانشناسی است کمک بگیرید و مراحل درمانی را زیر نظر وی پیش ببرید.
