شاید حداقل یک بار در ذهن همه ما این سوال پیش آمده باشد که خانواده چیست؟، چگونه می‌شود خانواده بهتری داشته باشیم یا اصلا ویژگی‌های یک خانواده سالم چیست؟ ما در این مطلب سعی داریم به پاسخ این سوالات بپردازیم. نیازهای اولیه مانند غذا، پوشاک، امنیت و مسکن در خانواده تامین می‌شود اما انسان‌ها برای دستیابی به کمال و شکوفایی به چیزهای فراتر از نیازهای اولیه احتیاج دارند. در ادامه با ما همراه باشید تا به بررسی ابعاد مختلف خانواده سالم بپردازیم.
اهمیت خانواده در حفظ سلامت جامعه
برای اینکه بدانید خانواده سالم یعنی چه، قبل از هرچیزی باید از اهمیت آن در سلامت جامعه آگاه شوید. خانواده به‌عنوان اولین نهاد اجتماعی که فرد از طریق تولد در آن عضو می‌شود، اهمیت ویژه‌ای دارد. در واقع، هر شخص در خانواده خود جامعه‌پذیر می‌شود و قوانین و مقررات حاکم بر جامعه را می‌شناسد.
خانواده اصول اولیه رفتار اجتماعی را به فرزندان خود می‌آموزند و آنها را برای حضور در جامعه بزرگتر آماده می‌کنند. بچه‌ها در خانواده با مسائلی مثل نقش آنها در اجتماع، وظایف، حقوق و برقراری ارتباط آشنا می‌شوند. بنابراین؛ خانواده سالم خانواده‌ای است که بتواند این مقررات و نقش‌های اجتماعی را به درستی به فرزندان خود انتقال دهد.
خانواده سالم چگونه خانواده‌ای است؟
این که صرفا اعضای خانواده مسئولیت پذیر باشند نمی‌تواند نشانه سلامت کامل خانواده باشد. همواره در یک خانواده اعضا زیر یک سقف زندگی می‌کنند، در کنار هم غذا می‌خورند، از سلامت جان هم محافظت می‌کنند و به مدرسه و سرکار می‌روند. این شرایط برای گذران زندگی ضروری است، ولی برای داشتن خانواده سالم کافی نیست.
برای اینکه بدانید سلامت در خانواده چه معنایی دارد، باید به تعریف خانواده سالم پرداخته و سعی کنید طبق همان عمل کنید. به‌طور کلی؛ به افرادی که زیر یک سقف مشترک زندگی می‌کنند، اهداف همسویی دارند و در آن جهت همکاری و هم‌فکری می‌کنند، افراد وظایف خود را می‌دانند و سعی می‌کنند با انجام آن به اعضای دیگر در جهت دستیابی به هدف غایی و نهایی کمک کنند، خانواده گفته می‌شود.
ویژگی‌های خانواده سالم
خانواده‌های سالم از آزادی بهره‌مند هستند. این آزادی را می‌توان در دیدن، شنیدن، تفکر، عقیده، احساس کردن، خواستن و انتخاب کردن هر یک از اعضای خانواده مشاهده کرد. صمیمیتی که در این خانواده ها حاکم است باعث می‌شود اعضا در عین صمیمیت نظرات متفاوت از سایر اعضا را به‌راحتی بیان کرده و مورد بحث قرار دهند.
در این شرایط افراد حق دارند نظرات متفاوتی داشته باشند و قرار نیست همه عین هم فکر کنند. منحصر به فرد بودن تفکرات اعضا ارزش محسوب می‌شود و به آنها هویت اجتماعی مخصوص خود را می‌دهد.
زمانی که مشکلی در این خانواده ها به وجود می‌آید، بدون نگرانی از قضاوت یا رفتار نادرست، با دیگر اعضا در میان گذاشته می‌شود. همه به نوعی در تلاشند که مسئله را حل کنند و هیچکس این موضوع را انکار نمی‌کند. اعضای خانواده سالم به یکدیگر اعتماد دارند و ارتباطی سازگار در بین آن ها برقرار است. احترام گذاشتن از ملزومات آنها محسوب می شود . به‌طور کلی می‌توان ویژگی‌های خانواده سالم را در عوامل زیر جستجو کرد.
وجود وحدت و یکپارچگی
همدلی، انسجام و احترام امری بسیار مهم و ضروری برای هر خانواده‌ای است که تمامی این موارد از داشتن وحدت سرچشمه می گیرد. مادر از ارکان اصلی و تعیین کننده در این امر به شمار می‌رود. مادرها عموما خود را مسئوا رفع کدورت و ایجاد صمیمیت بین اعضای خانواده می‌دانند و به آن ها متحد شدن را آموزش می‌دهند. افرادی که در محیط خانواده اتحاد را فرا گرفته‌اند جامعه ای متحد را می‌سازند.
عشق و همدلی در خانواده
عشق و محبت بی‌قید و شرط در خانواده باعث ایجاد همدلی و صداقت می‌شود. ابراز عشق باید از طرف تمامی اعضا صورت بگیرد. این موضوع نقش مهمی در استحکام خانواده دارد. اعضای خانواده با ابراز این احساس به یکدیگر باعث ایجاد تعلق خاطر می‌شوند و این یکی از ویژگی‌های خانواده سالم محسوب می‌شود.
مسئولیت‌پذیری و تقسیم وظایف
تمامی اعضا باید از وظایف خود آگاه بوده و به خوبی آن را انجام دهند. یک ویژگی مهم خانواده سالم همین مسئولیت‌پذیر بودن اعضای آن است. انجام کامل مسئولیت‌ها، تعهد و پایبندی را در افراد تقویت می‌کند. این امر برای زندگی آینده فرزندان هم بسیار مفید است؛ زیرا در زندگی مشترکشان امور را به بهترین نحو مدیریت می‌کنند.
توجه به نیازهای یکدیگر برای دستیابی به اهداف مشترک
برای رسیدن به کمال ابتدا باید نیازهای اولیه و اصلی هر فرد تامین شود. نیاز به امنیت، عشق، احترام و آرامش از نیازهای اصلی هر فردی محسوب می‌شود تا بتواند سلامت روانی خود را تضمین کند. شما به‌عنوان اعضای یک خانواده سالم در مقابل شناسایی نیازهای یکدیگر و تلاش برای برطرف کردن آن مسئول هستید؛ چرا که خانواده سالم بدون در نظر گرفتن نیازهای اعضا وجود ندارد.
برقراری تعادل بین صمیمیت و نیاز به تنهایی
مشکل در مرز بندی و حریم شخصی یکی از مسائلی است که بسیاری از خانواده را درگیر کرده است. بعضی از خانواده صمیمیت را به معنی اجازه ورود به حریم شخصی می‌دانند و در مقابل خانواده‌هایی هستند که مرزهای دوری از هم دارند و از لحاظ عاطفی راه خود را از هم جدا کرده اند. یکی از ویژگی‌های خانواده سالم را می توان در حفظ تعادل بین این امور جستجو کرد.
حفظ صداقت و عدم فریبندگی
صداقت و اعتماد کاملا بهم وابستگی دارند. زمانی‌که صداقت در یک خانواده‌ای کمرنگ شود به دنبال آن حس اعتماد هم از بین می‌رود و این مسئله شما را از حفظ سلامت خانواده دور می‌کند.
انعطاف پذیری و توانایی درک متقابل
همه خانواده‌ها قانون و مقرراتی را برای داشتن نظم اعضا وضع می‌کنند. صحیح است که طبق قوانین رفتار شود اما اگر در مواقعی اشتباهی صورت گرفت، باید بتوانید آرامش خود را حفظ کرده و به‌صورت خشک و غیر قابل گذشت رفتار نکنید. به یاد داشته باشید تمامی این قوانین برای حفظ آرامش بیشتر هستند. سعی کنید، با توجه به شرایط منعطف باشید و محیط خانه را محل تنش نکنید.
چالش‌های موجود در حفظ خانواده سالم
حالا که ویژگی خانواده سالم را در طیف گسترده آن شناختید، باید چالش‌های موجود در این خانواده‌ها هم آشنا شوید. در واقع، خانواده با ایجاد یک‌سری از عوامل و جلوگیری از ایجاد عوامل دیگر سلامت خود را تضمین می‌کند.
افراط در فداکاری و ایثارگری
لازمه هر زندگی جمعی فداکاری و ازخودگذشتگی در مواقع خاص به شمار می‌رود. این حس بسیار شیرین است اما اگر در فداکاری زیاده‌روی کنید، تبدیل به یک وظیفه برای شما می‌شود و باعث ایجاد توقع در بین اعضای مختلف می‌شود. برای مثال والدینی که تمامی شرایط سخت را به جان می‌خرند تا آب در دل فرزندشان تکان نخورد، فرزندی وابسته تربیت می‌کنند و اجازه پرورش روحیه مسئولیت‌پذیری را به او نمی‌دهند.
اگر وقتی این سوال به ذهن شما هجوم می‌آورد که خانواده سالم یعنی چه، خود را موظف به فداکاری و ایثارگری در برابر اعضای دیگر بدانید، نه‌تنها خانواده سالمی ندارید بلکه در آینده دچار مشکل جدی خواهید شد.
عدم پذیرش و درک تفاوتهای یکدیگر
هیچ دو نفری حتی اگر در یک خانه باشند کاملا شبیه هم نیستند. دو نفر از یک پدر و مادر هم می‌توانند از هم متفاوت باشند. همه شما باید آمادگی لازم برای پذیرش تفاوتهای فردی را داشته باشید. سعی کنید، شخصیت یکدیگر را به عنوان شخصیت مستقل بپذیرید. در بیشتر خانواده در زمان بلوغ و نوجوانی بین والدین و فرزندان چالش‌های بزرگی رخ می دهد که کمک گرفتن از مشاوره نوجوان و مشاوره جنسی می‌تواند در تربیت سالم نوجوان نقش بسزایی داشته باشد و آنها را به سوی کسب ویژگی خانواده سالم سوق دهد.
اجازه ورود و دخالت افراد متفرقه به بحث‌ها
متاسفانه این مسئله شایعی در بین خانواده‌ها به شمار می‌رود که آنها را تبدیل به یک خانواده ناسالم می‌کند. برای مثال: زمانی والدین قصد جدایی دارند فرزندان را علیه والد دیگر خشمگین می‌کنند و یا به اصطلاح یارکشی می‌کنند. این امر آسیب‌های جدی به فرد بی طرف وارد می‌کند. مخصوصا کودکان که با دیدن این صحنه ها احساس گناه می‌کنند. کمک‌گرفتن از مشاوره طلاق یا مشاوره خانواده از اسیب‌های احتمالی جلوگیری می‌کند و به رفع مشکلات خانواده می‌پردازد.
[برای اخذ نوبت در مرکز مشاوره شرق تهران شکرانه با شماره‌های داخل سایت تماس بگیرید تا همکاران ما شما را راهنمایی کنند.]
صحبت نکردن از افکار و حس‌های درونی
زمانی که اعضای خانواده بدون ترس از قضاوت شدن یا حس خجالت بتوانند به راحتی با هم صحبت کنند باعث می‌شود مسائل را در کنار هم به خوبی بگذرانند. ایجاد احساس دلگرمی، امنیت و حمایت به داشتن خانواده سالم کمک شایانی می‌کند.
خانواده ناسالم چگونه خانواده‌ای است ؟
خانواده ناسالم به این معنا نیست که تمامی رفتارهای غلط را انجام می‌دهند و به صورت آشکار ناکارآمد هستند. شاید آنها در ظاهر خوب هم به نظر برسند. این خانواده ها برای بعضی امور معانی دیگری را تعریف می‌کنند. برای مثال فریب و دروغ را به معنی زرنگی می‌بینند. تنبیه، سرزنش کردن یکدیگر، بددهنی و پرخاشگری در این خانواده‌ها عادی به شمار می‌رود. آنها به ظاهر موجه داشتن بیشتر از ویژگی‌های ارزشمند درونی توجه می‌کنند.
فرزندانی که در این خانواده ها رشد می‌کنند و با این سبک تربیتی رو به هستند اکثرا از لحاظ جسمی و سنی بزرگ می‌شوند اما از درون رشد نمی‌کنند که با اصطلاح کودکان بزرگسال از آن ها یاد می‌شود. معمولا این کودکان والدین ناسالم آینده هستند.
با شناختن ویژگی خانواده ناسالم و کنترل آنها میتوانید در جهت حفظ سلامت خانواده خود گام بردارید.
انکار مسائل
خانواده هایی که دچار مشکل هستند اغلب مسائل خود را انکار می‌کنند تا برای رفع مشکلات تلاشی نکنند.
عدم صمیمیت بین اعضا
در این خانواده ها بین اعضا صمیمتی وجود ندارد و غالبا به خاطر نسبت خونی یا ناچاری در کار هم هستند.
شرم‌زدگی در رفتار با یکدیگر
غالبا در برخورد با فرزند خودشان را شرمسار نشان می دهند.
نقش های انعطاف ناپذیر
نقش ها با توجه به نیاز خانواده شکل می‌گیرند تا این که بر اساس نقش واقعی شکل بگیرد.
ایجاد مرزهای نامشخص
مرز بندی مشخص برای نقش‌ها وجود ندارد. برای مثال: زمانی که پدر دچار حس ترس یا نگرانی است همه اعضا درگیر آن می‌شوند به طوری که کاملا جای یکدیگر درگیر مسائل می‌شوند.
ارتباط بد و ناسالم
این ارتباط به معنی این است که تماس و ارتباط صحیحی بین اعضا وجود ندارد. عموما روابط ناسالم بر پایه رفتارها ضد و نقیض است.
وجود قوانین خشک و سخت
در این سبک خانواده قوانین تغییر نمی‌کنند و منعطف نیستند.
اسرار علنی و نابجا
اسرار علنی به این معنا است که همه اعضا به دروغ و فریب کاری واقف هستند ولی به روی خودشان نمی‌آورند و همه تظاهر به ندانستن می‌کنند.
فقدان حد و مرز
گذشتن از حد و مرز خود برای برطرف کردن نیازهای فردی از ویژگی‌های خانواده‌های ناسالم است.
فدا شدن نیاز اعضا
نیازهای فردی اعضا در این خانواده‌ها برآورده نمیشود. خشم و افسردگی نتیجه این سبک تربیتی است.
جمع بندی
خانواده گروهی از افراد هستند که به واسطه ازدواج، نسبت خونی و فرزند‌آوری در کنار هم زندگی می‌کنند که دارای اهداف و منافع مشترکی هستند. خانواده های سالم فرزندانی سالم تر تربیت می‌کنند که تاثیر مستقیم بر سلامت جامعه دارد. تامین نیازهای اصلی و اولیه جسمی و روحی بر عهده خانواده است. در این مقاله شما را با ارائه تعریف خانواده سالم به دستیابی به آن نزدیکتر کردیم. همچنین با بیان ویژگی‌های خانواده سالم و ناسالم شما را در ایجاد چهارچوب‌های خانوادگی راهنمایی کرده‌ایم. برای تبدیل‌شدن به خانواده سالم، مشاوره‌های روانشناسی از جمله مشاوره خانواده شما کمک شایانی می‌کند.
