وسواس یک ایده، فکر، تصور، احساس یا حرکت مکرر یا مضر است که با نوعى احساس اجبار و ناچارى ذهنى و علاقه به مقاومت در برابر آن همراه است. فرد متوجه بیگانه بودن حادثه نسبت به شخصیت خود بوده از غیرعادى و نابهنجار بودن رفتار خود آگاه است. روانکاوان نیز این اختلال را نوعى غریزه واخورده و ناخودآگاه معرفى مى کنند و آن را حالتى مى دانند که در آن، فکر، میل، یا عقیده اى خاص، که اغلب وهم آمیز و اشتباه است آدمى را در بند خود مى گیرد.
به طوری که اختیار و اراده را از او سلب می کند و بیمار را وامى دارد که حتى رفتارى را برخلاف میل و خواسته اش انجام دهد. وسواس به صورت‌هاى مختلف بروز مىکند که از جمله آنها می‌توان به اجتناب، تکرار و مداومت، تردید، شک در عبادت، ترس، دقت و نظم افراطى، اجبار و الزام، احساس رسیدن به بن بست و لجاجت اشاره کرد.
انواع وسواس
به طور کلی وسواس در افراد به دو شکل وسواس فکری و عملی دسته بندی میشود. هر یک از این دو مورد علائم مخصوص به خود را دارند و به اشکال مختلفی خود را نشان می‌دهند.
وسواس فکری
شاید برایتان سوال پیش آید که وسواس فکری چیست؟ در وسواس فکری افکار مزاحم و تکرارشونده در ذهن وجود دارد. گاهی فرد حتی تلاش می کند چنین فکرهایی را از ذهنش بیرون کند، ولی باوجود تلاشش موفق نمی شود. گاهی این افکار و سواسی آسیب به دیگران را شامل می شود. مثلا فرد چاقویی به دست دارد و در ذهنش این فکر به وجود می آید که اگر چاقو به شکم فرزندش برخورد کند، چه خواهد شد. البته این کار را نمی کند ولی نحوه تفکرش باعث آزار او می شود.
همچنین افکار وسواسی جنسی نیز در ذهن بعضی افراد وجود دارد که در آن فرد بیمار در ذهن تصور می کند با فردی تماس جنسی برقرار می‌کند. افکار وسواسی خرافه نیز نوع دیگری از وسواس فکری است. به این صورت که اگر مثلا سه قدم جلو یا عقب نگذارم اتفاق ناگواری ممکن است برای خانواده ام بیفتد. این افکار بی‌پایه و اساس به هیچ وجه سندیتی ندارد. یا موقعی که فلان لباس را به تن داشتم تصادف رخ داد و اگر باز هم این لباس را بپوشم تصادف دیگری اتفاق خواهد افتاد. موراد دیگری نیز از وسواس فکری دیده شده است که در ادامه به برخی از آنها اشاره میکنیم.
- ترس از میکروب و کثیفی
- اهمیت دادن زیاد به نظم، دقت و درستی
- نگرانی از اینکه کاری به خوبی انجام نشده باشد، حتی وقتی فرد می داند که این مسئله صحت ندارد.
- ترس از افکار شیطانی و گناهکارانه
- فکر کردن تمام مدت درمورد یک صدا، تصویر، کلمه یا عدد بخصوص
- نیاز به اطمینان مجدد
- ترس از صدمه زدن به یکی از اعضاء خانواده با یکی از دوستان
وسواس عملی
افکار وسواسی فرد را مضطرب و هراسان می کند. این افراد سعی می کنند با انجام اعمالی بخصوص بنابر قانونی که برای خود می سازند از شر این افکار خلاص شوند. این رفتارها، وسواس عملی نامیده می شود. برای مثال، فرد مبتلا به این روان رنجوری ممکن است افکار وسواسی درمورد ترس از میکروب داشته باشد از همین رو بعد از رفتن به توالت، دستهای خود را بارها و بارها می‌شوید. انجام این اعمال باعث میشود تا این افکار به طور موقت از فرد دور شوند. اما وقتی این اضطراب و ترس باز می‌گردد، کار فرد مبتلا دوباره از نو آغاز میشود. در ادامه با چندین مثال دیگر از وسواس عملی آشنا می‌شویم.
- شستن و تمیز کردن، مثل شستن دست ها، دوش گرفتن یا مسواک زدن مداوم
- چک کردن مداوم قفل در و پنجره برای اطمینان یافتن از اینکه قفل هستند یا نه
- تکرار یک عمل، مثل رفتن و آمدن مدام، نشستن و پا شدن، یا دست زدن به یک چیز بخصوص برای دفعات زیاد
- منظم و مرتب کردن چیزها به طرق معین
- اعدادی را مداوم حساب کردن
- نگاه داشتن روزنامه ها، ایمیل ها یا چیزهایی که دیگر مورد نیاز نیست.
- مدام به دنبال تصدیق و تایید دیگران بودن
درمان وسواس فکری و عملی
درمان وسواس به کمک مشاوره فردی و روانشناس و تحت نظر بودن صورت می‌گیرد اما ما به شما چند راه کار ساده برای بهبود آن پیشنهاد میکنیم :
ورزش
۳۰ دقیقه ورزش هوازی برای افزایش تمرکز و کاهش اضطراب
خواب کافی
با خواب کافی و متناسب با سن هر فرد تعادل احساسی برقرار میشود
تکنیک‌های ریلکسیشن
انجام یوگا، نفس عمیق و دیگر تکنیک ها هنگامی که فکر یا عمل وسواسی به سراغتان می آید و حتی زمانی که خواب آرامی ندارید می تواند تنش را از شما دور کند.
دوری از ترس‌ها
خودتان را در برابر محرک های وسواس گونه قرار دهید و از انجام الگوهای رفتاری وسواسی دوری کنید و یا مدت زمان انجام آن رفتار و تعداد تکرارش را کمتر کنید.
انجام کارهای مفید و سرگرم کننده
شما میتوانید به جای فکر کردن به مسائل بیهود موسیقی گوش کنید ، بازی کنید ، کتاب بخوانید و حدود ۱۵ دقیقه کاری که علاقه دارید انجام دهید.
به چالش کشاندن افکار وسواس گونه
افکار وسواس گونه خود را یادداشت کنید و راجب آنها با دیگران صحبت نمایید.
سخن آخر
اختلال OCD یا همان اختلال وسواس فکری عملی می‌تواند یکی از ۲۰ دلیل عمده ناتوانی های حاصل از بیماری در دنیا باشد و امکان ابتلا به آن در دنیای پر استرس امروزه برای همه وجود دارد. شاید بسیاری از ما بدون اینکه اطلاع داشته باشیم از این بیماری رنج ببریم. بیایید برای نجات خودمان و اطرافیانمان که دچار این اختلال هستند، ولی توان تشخیص را ندارند برخی از علائم این بیماری را بشناسیم و مراجعه به مشاوره وسواس آن را درمان کنیم.
