نوروفیدبک چیست؟

شاید نام نوروفیدبک را شنیده باشید و برایتان جای سوال باشد که نوروفیدبک چیست؟ بازخورد عصبی یا نوروفیدبک در اصل، آموزش خود تنظیمی مغز به بیماران است. نوعی بیوفیدبک است که با  ثبت امواج الکتریکی مغز و دادن بازخورد به فرد تلاش می‌کند که خودتنظیمی را به آزمودنی آموزش دهد. بازخورد، به‌طور معمول از راه صدا یا تصویر به فرد ارائه می‌شود مشابه دو عکس بالا و از این طریق، فرد متوجه می‌شود که آیا تغییر مناسبی را در فعالیت امواج مغزی خود ایجاد کرده‌است یا خیر. 

در نوروفیدبک اطلاعات عصبی دستگاه عصبی مرکزی (CNS) افراد به خودشان داده می شود و فرد تلاش میکند تا بیاموزد چگونه کارکرد مغزی خود را اصلاح نماید. منطق این روش درمانی بر پایه شرطی سازی عاملی استوار است.ما در حالت عادی قادر به کنترل و تغییر امواج مغز خود نیستیم؛ زیرا نسبت به این امواج آگاهی نداریم.

در روش درمانی نوروفیدبک، سعی می شود تا این آگاهی (از نحوه کارکرد مغز) از طریق ارائه بازخوردهای (فیدبک) بسیار سریع (چند هزارم ثانیه پس از وقوع) (عملا همزمان)به فرد ایجاد شود. همچنان که این تمرین ادامه می یابد، مغز یاد می گیرد که چگونه به تولید بیشتر امواجی بپردازد که منجر به عملکرد بهتر می شود. اینکه چه امواجی در مغز افزایش و چه امواجی کاهش یابند، کاملاً بستگی به مشکل هر فرد دارد و درمانگر آن را در طول جلسه تنظیم می نماید. در ادامه با ما همراه باشید تا بیشتر به بررسی کاربرد های نوروفیدبک بپردازیم.

تعریف امواج مغزی

امواج مغز انسان به طور کل با نام های گاما، بتا، آلفا، تتا و دلتا می باشند. هر یک از این امواج (که دامنه و فرکانس مخصوص به خود را دارد) مربوط به یک سطح بخصوص از آگاهی و فعالیت های مغزی می‌باشد.

نحوه کار نوروفیدبک

در نوروفیدبک، حِسگرهایی که الکترود نامیده می‌شوند، بر روی پوست سر بیمار قرارمی‌گیرند. این حسگرها، فعالیت الکتریکی مغز فرد را ثبت و به صورت امواج مغزی (دراغلب موارد به شکل شبیه‌سازی شده در قالب یک بازی کامپیوتری یا فیلم ویدئویی) به فردنشان می‌دهند. در این حالت، پخش فیلم یا هدایت بازی کامپیوتری بدون استفاده از دست و تنها با امواج مغزی شخص انجام می‌شود.

به این شکل، فرد با دیدن پیشرفت یا توقف بازی و گرفتن پاداش یا از دست دادن امتیاز یا تغییراتی که در صدا یا پخش فیلم به وجود می‌آید، پی به شرایط مطلوب یا نامطلوب امواج مغزی خود برده و سعی می‌کند تا با هدایت بازی یا فیلم، وضعیت تولید امواج مغزی خود را اصلاح کند.

همانطور که گفته شد اینکه چه امواجی در مغز افزایش و چه امواجی کاهش یابند، کاملاً بستگی به مشکل هر فرد دارد و درمانگر آن را در طول جلسه تنظیم می‌نماید. از این روش می‌توان به منظور بهبود اختلالاتی چون اختلال بیش‌ فعالی (ADHD)، ناتوانی‌های یادگیری(learning disorder)، صرع، هراس و اختلالات اضطرابی، اختلالات مربوط به سوء مصرف مواد، افسردگی، مدیریت استرس، میگرن، و اختلالات خواب(sleep disorder)استفاده کرد. این روش تحت عنوان EEG بیوفیدبک، نوروفیدبک و آموزش مغز نیز شناخته می‌شود.

در سال ۲۰۱۶، انجمن سایکوفیزیولوژی و بیوفیدبک کاربردی (AAPB) و جامعه تنظیم عصبی، نسخه سوم راهنمای ارزیابی میزان اثربخشی بالینی مداخلات سایکوفیزیولوژیک را منتشر کردند. این راهنما مورد تأیید هیئت مدیران هر دو سازمان قرار گرفت. این معیار تعیین سطح اثربخشی، برای موارد بسیاری از کاربردهای بیوفیدبک است که در سطح ۴ اثر گذاری به صورت “موثر” و سطح ۵ به صورت “موثر و اختصاصی” است.

سوالات رایج در مورد نوروفیدبک

استفاده از نوروفیدبک برای چه سنی مناسب است؟

از سنین ۵ یا ۶ سالگی به بالا می‌توان از نوروفیدبک استفاده کرد. اما مناسب ترین استفاده به ویژه در مورد اختلال بیش فعالی یا ADHD و سنین دبستان است.

آیا پس از اتمام دوره درمان نوروفیدبک علائم و مشکلات دوباره بر می‌گردند؟

مانند هر درمانی کامل کردن دوره درمان با نوروفیدبک بسیار مهم است و ناقص گذاشتن درمان، ممکن است سبب عود نشانه‌ها و علائم می‌گردد. در مورد نوروفیدبک باید به خاطر داشت که این روش درمانی در واقع نوعی یادگیری است و مغز زمان نیاز دارد تا یاد بگیرد که چگونه خود را به بهترین شکل ممکن تنظیم نماید. همچنان که ما رانندگی یاد می‌گیریم و آن را فراموش نمی‌کنیم، این یادگیری نیز فراموش نمی‌شود. در حقیقت مغز مهارت جدیدی به دست آورده است. البته برای داشتن یک درمان کامل، علاوه بر رعایت ترتیب جلسات و کامل کردن آنها، همکاری خانواده و عمل به کلیه دستورات و راهنمایی‌های درمانگر ضروری است.

آیا این درمان عوارض جانبی دارد؟

در مورد عوارض نوروفیدبک تاکنون عارضه ای به طور مشخص و پایدار گزارش نشده است.

چه تعداد جلسه برای درمان نیاز است؟

نوروفیدبک نوعی یادگیری است و مانند همه یادگیری‌ها تفاوت‌های فردی در آن نقش دارد. برخی سریع‌تر یاد می‌گیرند و برخی دیرتر. بنابراین تعیین دقیق تعداد جلسات مقدور نیست، اما معمولاً تعداد جلسات بین ۳۰ تا ۴۰ جلسه است.

آیا در هنگام شروع نوروفیدبک باید داروی خود را قطع کنیم؟

قطع یا ادامه دارو در هنگام شروع نوروفیدبک باید با دستور پزشک مرکز و تحت نظر وی صورت گیرد. در مواردی می‌توان از نوروفیدبک بدون استفاده از دارو کمک گرفت. معمولاً در افرادی که از قبل دارو مصرف می‌کردند شرکت منظم در جلسات نوروفیدبک سبب کاهش مصرف دارو تحت نظر پزشک می‌گردد.

تغییرات حاصل از نوروفیدبک چه زمانی مشاهده می‌گردد؟

با توجه به آنکه نوروفیدبک یک فرایند یادگیری است لذا نباید در چند جلسه اول منتظر تغییرات شد. به طور معمول اولین تغییرات از جلسه دهم تا پانزدهم خود را نشان می‌دهند. در صورتی که این تغییرات مشاهده نگردند معمولاً روند درمان اصلاح و در موارد مقاوم استفاده از نوروفیدبک قطع می‌شود.

سخن آخر

در این مقاله تا جای ممکن در مورد امواج مغزی، نوروفیدبک و نحوه کار آن به طور مفصل صحبت کردیم. به طور کلی از سنین بعد از 5 سالگی می‌توان از نوروفیدبک استفاده کرد و بیشتر هم برای کودکان بیش فعال به کار گرفته می‌شود. از آن جایی که نوروفیدبک یک نوع فرآیند یادگیری محسوب می‌شود اثرگذاری خود را بعد از گذشت ده جلسه کم کم نشان خواهد داد.