طرحواره چیست؟ + انواع طرحواره (قسمت اول)

افراد در طول زندگی بر اساس طرحواره های خود به محیط پاسخ می دهند. بر اساس این طرح واره ها تصمیم می گیرند، انتخاب می کنند و عمل می کنند. طرح واره نوعی چارچوب و قالبی محسوب می شوند که بر اساس تجربه شکل می گیرد. واژه و اصطلاح طرحواره از قرن بیستم وارد علم روانشناسی شد و اولین روانشناسی که مفهوم طرح واره را مطرح کرد بارتلت بود. در همان سال ها طرح واره درمانی توسط یانگ و همکارانش پایه گذاری شد. طرح واره را می توان به یک فلش مموری تشبیه کرد که داخل این فلش خالی است و با توجه به داده های محیطی درون آن پر می شود و مجموعه ای از اطلاعات، باور ها و اتفاقات فرد در آن ذخیره می شود که فرد وابسته به این اطلاعات عمل می کند.

انواع طرحواره

• بریدگی و طرد
• بی اعتمادی و بد رفتاری
• محرومیت هیجانی
• نقص/ شرم
• انزوای اجتماعی/ بیگانگی
• وابستگی/ بی کفایتی
• آسیب پذیری نسبت به بیماری و ضرر
• خود تحول نایافته/ گرفتار
• شکست
• اسنحقاق/ بزرگ منشی
• خویشتن داری ئ خود انضباطی ناکافی
• اطاعت
• ایثار
• پذیرش جویی/ جلب توجه
• منفی گرایی/ بدبینی
• بازداری هیجانی
• معیار های سرسختانه/ عیب جویی افراطی
• تنبیه

عوامل تاثیر گذار در روند شکل گیری طرح واره

روند اکتساب طرح واره در شرایط مطرح شده ی زیر سریع تر می شود.

۱- عدم ارضا نیازها: می تواند منجر به شکل گیری طرحواره هایی همچون محرومیت هیجانی و رها شدگی شود.

۲- ارضا بیش از حد نیازها: می تواند منجر به شکل گیری طرحواره هایی همچون وابستگی/ بی کفایتی و استحقاق بزرگ منشی شود.

۳- آسیب دیدن و قربانی شدن: می تواند منجر به تشکیل طرحواره هایی همچون نقص/شرم، بی اعتمادی/بدرفتاری و یا آسیب پذیری نسبت به ضرر شود.

۴- درونی سازی یا همانند سازی با افراد مهم زندگی.

علاوه بر این چهار دسته تجارب، خلق و خو نیز در شکل گیری طرحواره ها تأثیر دارد. حتی خلق و خو در درونی سازی با افراد مهم موثر است. خلق و خوی کودک تعیین می کند که آیا با ویژگی افراد مهم زندگی اش همانند سازی می کند یا خیر. مثلاً کودک افسرده خو احتمال کمتری دارد که سبک خوشبینانه والدین خود را در مقابل بدشانسی ها درون سازی کند زیرا رفتار چنین والدی آنقدر مخالف طبع کودک است که نمی تواند آن را جذب کند.

ابعاد خلق و خو عبارتند از:

پایدار یا بی ثبات، خوشبین یا افسرده خو، خونسرد یا مضطرب، حواس پرت یا وسواسی، پرخاشگر یا منفعل، بازیگوش یا تحریک پذیر، اجتماعی یا خجالتی

اما نیازهای هیجانی هر انسان عبارتند از:

•  دلبستگی ایمن به دیگران (شامل نیاز به امنیت، ثبات، محبت و پذیرش)

•  خودگردانی، کفایت و هویت

•  آزادی در بیان نیازها و هیجان های سالم

•  خود انگیختگی و تفریح

•  محدودیتهای واقع بینانه و خویشتن داری

در مطالب بعدی بیشتر به طرح واره و تاثیر آن بر زندگی فردی می گوییم با شکرانه همراه باشید.

منابع:

یانگ، جفری؛ کلوسکو، ژانت؛ و ویشار، مارجوری (۱۹۵۰). طرحواره درمانی (راهنمای کاربردی برای متخصصین بالینی). مترجمان: حسن حمید پور و زهرا اندوز (۱۳۸۹)

مطالب پیشنهادی: 

طرحواره ی استحقاق بزرگ منشی + خویشتن داری و خود انضباطی ناکافی

طرحواره ی کمال گرایی، بدبینی، بازداری هیجانی و تنبیه

طرحواره ایثار، اطاعت و پذیرش جلب توجه

مشاوره فردی