همه چیز درباره طرحواره چیست و انواع آن

با پیشرفت علم روانشناسی و اهمیت یافتن بهداشت روانی در بین عموم مردم، این سوال که طرحواره چیست ، ذهن افراد زیادی را به خود مشغول کرده‌ است. در کل، افراد در طول زندگی براساس طرحواره‌های خود به محیط پاسخ می‌دهند.

براساس این طرح واره‌ها تصمیم می‌گیرند، انتخاب می‌کنند و عمل می‌کنند. پس در پاسخ به پرسش طرحواره چیست، باید بگوییم: نوعی چارچوب و قالبی محسوب می شود که بر اساس تجربه شکل می‌گیرند.

واژه و اصطلاح طرحواره از قرن بیستم وارد علم روانشناسی شد و اولین روانشناسی که مفهوم طرحواره را مطرح کرد بارتلت بود. در همان سال‌ها طرح واره درمانی توسط یانگ و همکارانش پایه‌گذاری شد. طرحواره را می‌توان به یک فلش مموری تشبیه کرد که داخل این فلش خالی است و با‌توجه‌به داده‌های محیطی درون آن پر می‌شود و مجموعه‌ای از اطلاعات، باور‌ها و اتفاقات فرد در آن ذخیره می‌شود که فرد وابسته به این اطلاعات عمل می‌کند. اگر می‌خواهید اطلاعات جامع و کامل‌تری در زمینه تعریف طرحواره و انواع آن به دست بیاورید، با شکرانه همراه باشید.

تعریف طرحواره

حالا که تقریبا می‌دانید طرح واره چیست ، بد نیست که با تعریف طرحواره از دید علم روانشناسی هم آشنا شوید. به‌طور کلی، طرحواره‌ها مدل‌های ذهنی هستند که در حافظه بلندمدت هر فردی وجود دارند. مغز هر انسان از این مدل‌ها برای سازماندهی داده‌های ذهنی استفاده می‌کند. جالب است بدانید که طرحواره مبتنی‌بر خاطرات و تجربیات شخصی هر فرد است و بر این اساس داده‌های گفته شده را سازماندهی می‌کند.

پیاژه به عنوان یکی از پیشگامان مطرح کردن بحث طرحواره می‌گوید: طرح واره هم مقوله دانش و هم فرآیند کسب آن دانش است. او معتقد بود که مردم به‌طور مداوم با محیط سازگار می شوند، زیرا اطلاعات جدید را دریافت می‌کنند و چیزهای جدید یاد می گیرند.

انواع طرحواره

همه چیز در بحث طرحواره چیست ، در تعریف آن خلاصه نمی‌شود. طرحواره‌ها الگوهای ذهنی هستند که همه افراد آن را دارند. این الگوها در طول زندگی شکل گرفته و دستخوش تغییر می‌شوند. با این‌حال، نوع آن‌ها می‌تواند یکسان باشد. بنابراین، شناخت انواع طرحواره به شما کمک بسیاری می‌کند.

انواع اصلی این الگوهای ذهنی عبارتند از؛

1. اجتماعی: تعیین انتظارات از رفتارهای دیگران براساس داده‌های ذهنی در مورد آن شخص
2. شخصی: باورهایی که هر کسی درباره خودش دارد.
3. خود: تعیین انتظارات از نوع رفتار خود در موقعیت‌های گوناگون
4. رویداد: موقعیت‌های مختلفی که باعث بروز رفتارها در افراد مختلف می‌شوند.
5. شی: درک هر فرد از نحوه کار با یک چیز
6. نقش: درک زمینه اجتماعی
7. نمونه اولیه

با این‌حال، انواع طرحواره جزئی تر شده و خود به بخش‌های کوچکتری تقسیم می‌شوند. مثل؛

• بریدگی و طرد
• بی اعتمادی و بد رفتاری
• محرومیت هیجانی
• نقص/ شرم
• انزوای اجتماعی/ بیگانگی
• وابستگی/ بی‌کفایتی
• آسیب‌پذیری نسبت به بیماری و ضرر
• خود تحول نیافته/ گرفتار
• شکست
• استحقاق/ بزرگ منشی
• خویشتن داری و خود انضباطی ناکافی
• اطاعت
• ایثار
• پذیرش‌جویی/ جلب توجه
• منفی‌گرایی/ بدبینی
• بازداری هیجانی
• معیار‌های سرسختانه/ عیب جویی افراطی
• تنبیه

پس نیازی نیست که بگوییم، بسیاری از مشکلات شما در زندگی به طرحواره‌های شما بر می‌گردد. از آنجایی که این طرحواره‌ها به‌شدت قدرتمند هستند، برای تغییر آن‌ها باید از دوره‌های روان‌درمانی یا گفتار درمانی استفاده کنید.

عوامل تاثیر گذار در روند شکل گیری طرح واره

روند اکتساب طرح واره در شرایط مطرح شده ی زیر سریعتر می‌شود.

1. عدم ارضا نیازها: این مسئله می‌تواند منجر به شکل گیری طرحواره‌هایی همچون محرومیت هیجانی و رهاشدگی شود.
2. ارضا بیش از حد نیازها: می‌تواند منجر به شکل گیری الگوهای ذهنی مثل وابستگی یا بی کفایتی و استحقاق بزرگ منشی شود.
3. آسیب دیدن و قربانی شدن: افرادی که نمی‌دانند طرحواره چیست و چه تاثیری بر دیدگاه آن‌ها از زندگی دارد، دچار آسیب می‌شوند. این آسیب می‌تواند منجر به تشکیل طرحواره‌هایی همچون نقص یا شرم، بی اعتمادی یا بدرفتاری یا آسیب پذیری نسبت به ضرر شود.
4. درونی سازی یا همانند سازی با افراد مهم زندگی

تا اینجا با اصطلاح طرحواره چیست آشنا شده و انواع آن را شناخته‌اید. لازم است بدانید که علاوه‌بر این چهار دسته تجارب، خلق و خو نیز در شکل گیری طرحواره‌ها تاثیر به‌سزایی دارد. حتی خلق‌و‌خو در درونی‌سازی با افراد مهم هم موثر خواهد بود.

تاثیر خلق و خو بر ایجاد طرحواره‌های ذهنی

خلق‌و‌خوی کودک تعیین می‌کند که آیا با ویژگی افراد مهم زندگی‌اش همانندسازی می‌کند یا خیر. مثلاً کودک افسرده‌خو احتمال کمتری دارد که سبک خوش‌بینانه والدین خود را در مقابل بدشانسی‌ها درون سازی کند؛ زیرا رفتار چنین والدی آنقدر مخالف طبع کودک است که نمی‌تواند آن را جذب کند.

ابعاد خلق و خو عبارتند از:

پایدار یا بی ثبات، خوشبین یا افسرده خو، خونسرد یا مضطرب، حواس پرت یا وسواسی، پرخاشگر یا منفعل، بازیگوش یا تحریک پذیر، اجتماعی یا خجالتی.

تاثیر نیازهای هیجانی بر شکل‌گیری طرح واره‌ها

یکی دیگر از عواملی که می‌تواند نقش مهمی در این امر ایفا کند، پاسخ به نیازهای هیجانی محسوب می‌شود. نیازهای هیجانی هر انسان عبارتند از:

• دلبستگی ایمن به دیگران شامل نیاز به امنیت، ثبات، محبت و پذیرش
• خودگردانی، کفایت و هویت
• آزادی در بیان نیازها و هیجان‌های سالم
• خود انگیختگی و تفریح
• محدودیت‌های واقع‌بینانه و خویشتن‌داری

اگر پیدا کردن طرحواره‌های شخصی شما برایتان جذاب است می‌توانید از تست طرحواره استفاده کنید.

تاثیرات طرحواره بر یادگیری

شاید شما تصور کنید همه چیز با دانستن اینکه طرحواره چیست و انواع آن تمام می‌شود، اما نه‌تنها تمام نمی‌شود، بلکه تازه شروع ماجرا خواهد بود. طرحواره در هر بخش از زندگی شما حتی در فرایند یادگیری هم به نوعی تاثیر می‌گذارد. این تاثیرات عبارتند از؛

• افزایش سرعت و آسان‌تر کردن فرایند یادگیری
• ساده‌سازی مسائل پیچیده در جهان
• امکان افزایش سرعت فکر کردن
• تغییر نحوه تفسیر اطلاعات بر اساس داده‌ها
• دشوار بودن تغییر طرح‌واره

کلام آخر

در این مطلب از مجموعه مطالب با موضوع طرحواره، سعی کرده‌ایم شما را با اصطلاح طرحواره چیست و انواع آن آشنا کنیم. این مسئله به درک شما از این واقعیت کمک کرده و زمینه را برای ایجاد تغییرات لازم فراهم می‌کند. فراموش نکنید که این کار به تنهایی ممکن نیست. پس برای کسب نتیجه بهتر از مشاوره روانشناسی بالینی شکرانه استفاده کنید.

[برای اخذ نوبت در مرکز مشاوره شرق تهران شکرانه با شماره‌های داخل سایت تماس بگیرید تا همکاران ما شما را راهنمایی کنند.]