ناخن جویدن در کودکان امری شایع است که تقریبا همه ما حداقل یکبار آن را مشاهده کرده ایم. کودکان ممکن است به دلایل زیادی مانند، عادت، کاهش استرس، کنجکاوی، بی حوصلگی و یا تقلید، ناخن خود را بجوند. ناخن خوردن کودک در زیر مجموعه عادت‌های عصبی که شامل مو کندن، پیچاندن مو، مکیدن انگشت، دندان قروچه و دست‌کردن داخل بینی می‌شود، قرار دارد.
گاهی اوقات کودک در زمان دیدن تلویزیون، در حین امتحان یا کاری که استرسش را برمی‌انگیزد تمایل به جویدن ناخنش دارد. این رفتار تا مقداری طبیعی می‌باشد و اگر در همین حد باشد در خیلی از مواقع به صورت خود به خودی، خوب می‌شود. اما اگر ناخن خوردن کودک به میزان شدیدتر و در دفعات طولانی مدت‌تری انجام می‌شود می‌تواند بیانگر مشکلات دیگری در کودک باشد و بهتر است در اولین فرصت به مشاوره کودک مراجعه کنیم.
علت ناخن جویدن در کودکان
با این که مطالعات زیادی در این زمینه انجام شده است اما باز هم علت دقیق آن جای بحث دارد. عوامل متعددی مانند ارث و ژنتیک، عوامل محیطی و تقلید از اطرافیان، تجربه احساس اضطراب و استرس و یا اختلالات روانی به وجود آمدن این عادت نامناسب و عصبی نقش دارند. در عوارض جویدن ناخن علاوه بر شکل ظاهری نامناسب، در صورت قورت دادن ناخن، مشکلات جسمی مانند زخم معده، عفونت دهان و آسیب به دستگاه گوارشی به وجود می‌آید.
راهکارهای درمانی ناخن جویدن
بسیاری از والدین و مراقبان کودک با مشاهده عمل ناخن جویدن بلافاصله به وجود استرس در کودک فکر می‌کنند. آنها به دنبال منبع این استرس هستند. علت ناخن جویدن کودکان می‌تواند متفاوت باشد. اما شایع‌ترین دلیل آن همان تجربه اضطراب در کودکان است. مشاور متخصص بهترین راهنما در این زمینه می‌باشد. در ادامه به برخی از راهکارهای کلی درمان ناخن جویدن می‌پردازیم:
یک عادت خوب دیگر را به جای ناخن جویدن جایگزین کنید
برخی از خوراکی های جویدنی و سالم مانند هویج یا سیب می‌تواند جایگزین مناسبی برای این عادت عصبی باشند. فقط توجه داشته باشید خوراکی‌های مضرر یا قندی را جایگزین نکنید که از سوی دیگر به سلامتی کودک آسیب بزنید.
هر روز ناخن‌های کودک را بگیرید
درصورتی که روزانه ناخن‌های فرزندتان را کوتاه کنید علاوه بر بهداشت و جلوگیری از مریض شدن کودک، عامل اصلی را نیز حذف کرده اید.
از یک رمز بین خودتان و کودک استفاده کنید
رمزی بین خود و فرزندتان بگذارید تا در زمان ناخن خوردن، شما این صدا یا کلمه را بیان کنید. در این شرایط کودک متوجه رفتار خودش می‌شود و اگر این موضوع در جمع باشد، دیگران آگاه نمی‌شوند. چرا که خیلی از مواقع کودک به صورت ناخوداگاه ناخن می‌جود.
از وسایل جایگزین استفاده کنید
زمانی که وسایل سرگرم کننده دیگری مانند تیله را به کودک می‌دهید در زمان تمایل به خوردن ناخن، با وسیله مورد علاقه خود بازی می‌کند.
ناخن‌های دخترتان را طراحی کنید
دختربچه‌ها به لاک زدن و طراحی علاقه زیادی دارند. زمانی که او بر روی ناخن‌هایش طرحی قرار دارد، از ترس خراب شدن آنها، از خوردن ناخن‌ها اجتناب می‌کند.
از لاک‌های طعم دار یا لاک‌های مخصوص استفاده کنید
برخی از لاک‌ها طعم تلخی دارند و کودک بعد از چند بار احساس مزه بد، دیگر تمایلی به ناخن جویدن ندارد.
کودک را تشویق کنید و به او پاداش بدهید
هر زمانی که فرزندتان در صورت تمایل به جویدن ناخن، آن را انجام نداد، به او پاداش دهید تا این رفتار مثبت در او تقویت شود.
به کودک فرصت دهید تا عواقب خوردن ناخن را تجربه کند
عموما بعد از انجام این رفتار احساس درد بر سر انگشتان کودک ایجاد می‌شود. او با تجربه این احساس بد از انجام این کار زده می‌شود.
از تنبیه و فاجعه جلوه دادن این موضوع جدا خودداری کنید
برخی از والدین با دیدن ناخن خوردن فرزندشان برای او متن طولانی از مضررات این امر را بازگو می‌کنند و او را تهدید می‌کنند اگر بار دیگر انجام دهد حتما تنبیه خواهد شد. این موارد اضطراب در کودکان را بالاتر می‌برد و اثر عکس می‌گذارد.
علت اضطراب را در کودک پیدا کنید
همانطور که در متن بالا اشاره شد، اضطراب می‌تواند یکی از دلایل اصلی تقویت ناخن جویدن در کودکان باشد. شما وظیفه دارید علت اضطراب‌های کودکتان را پیدا کنید و به او در رفع آنها کمک کنید. چرا که کودکان توانایی بازگو کردن احساسات خود را ندارند.
از تکنیک‌های آرام سازی استفاده کنید
تکنیک‌های ریلکسیشن برای کاهش استرس کمک شایانی به کودک می‌کند. برای یادگیری تکنیک‌ها میتوانید از اینترنت و کتاب‌های موجود کمک بگیرید. همچنین به صورت تخصصی‌تر میتوانید از مشاور راهنمایی بگیرید.
راه کار برای درمان ناخن جویدن
تصمیم گیری توسط خود کودک:
برای کمک به این کودکان می توان از ناخن آسیب دیده تصویری تهیه کرد و وضعیت آن را با ناخن سالم مقایسه کرد. همچنین هنگامی که کودک مشغول جویدن ناخن است بدون این که متوجه شود، از او فیلم تهیه کنید و سپس برای او به نمایش بگذارید. احتمال دارد با مشاهده تصویر از ادامه رفتار جلوگیری کند و ابراز پشیمانی کند و این عادت را کنار بگذارد. قرار دادن آیینه جلوی کودک او را متوجه این عادت ناپسند می کند. کودک را تشویق کنید در مجلات، تصویر دست های زیبا را جست وجو کند یا روی کتاب یا آینه بچسباند تا مرتب تصویر این دست ها را با دست های خود مقایسه کند.
شناسایی مکان و زمانی است که این رفتارها در او بیشتر می شود:
به عنوان مثال، شاید کودک با ایجاد موقعیت های خاص به ناخن جویدن می پردازد. این حالت را که در او استرس ایجاد می کند شناسایی و کاری کنید که در موقعیت های استرس زا قرار نگیرد. اگر کودک هنگام تماشای برنامه تلویزیونی ناخن می جود، شیئی به دست او بدهید تا سرش گرم شود. به مکان هایی که این عادت کودک زیاد می شود نیز دقت کنید تا علت این اختلال را بفهمید. هنگامی که این عادت کم شد، با تعیین پاداش، این رفتار خوب او را تقویت کنید. به عنوان مثال، برای تشویق هر بار ناخن نجویدن ستاره ای به جدول برنامه های روزانه او اضافه کنید و به ازای هر ۱۰ ستاره به او هدیه دهید. اگر فرزند شما دختر است به او لاک یا دستکش هدیه کنید تا با استفاده از آن جویدن ناخن را فراموش کند. اگر پسر است به او ناخن گیر یا ذره بین بدهید تا با استفاده از آن به آسیبی که به ناخن و اطراف آن رسانده است، توجه کند و ناخن های خود را کوتاه کند. در صورت آسیب رسیدن به دندان های کودک به دندان پزشک مراجعه کنید. اگر این عادت با اضطراب شدید همراه باشد، حتما از متخصصان بهداشت روان کمک بگیرید. گاهی رفتار والدین یا اطرافیان، زمینه اضطراب کودک را زیاد می کند.
پرهیز از تنبیه و دعوا کردن:
ترک عادت ناخن جویدن در کودکان مانند هر عادت بد دیگری نیاز به همت و تلاش خود کودک دارد. این عادات ناخودآگاه هستند. جویدن ناخن در کودکان به شکل غیر‌ارادی رخ می‌دهد. این عادت حتی در بعضی از بزرگسالان هم دیده می‌شود و بازداشتن کودک از انجام آن با دعوا و تنبیه وضع را خراب‌تر می‌کند. برای رفع این مشکل گام‌به‌گام جلو بروید مثلا بگویید در هنگام غذا خوردن یا سر میز شام ناخن جویدن ممنوع است. با وضع قوانین این‌چنینی این عمل را محدود و محدودتر کنید. نگذارید این مسئله در خانواده بزرگ شود و به یک بحران تبدیل شود. جملاتی نظیر «حالمو بهم نزن» یا «این چه کاریه»، اثرات احساسی به شدت مخربی دارند و نه تنها موجب ترک عادت نمی‌شوند بلکه شرایط را برای خانواده به وضعیتی وحشتناک و آزاردهنده تبدیل می‌کنند. توجه داشته باشید که در برخی از موارد، کودکان به طور جدی این رفتار را بروز نمی‌دهند و تنها در مواقع معدودی شروع به جویدن ناخن می‌کنند. در این حالت برخورد شدید یا بازداشتن او از این کار اصلا لزومی ندارد. فقط سعی کنید دست‌های کودک همیشه تمیز نگه داشته شود. در یک کلام، ایجاد جنجال درباره‌ی هر عادت اشتباهی منجر به عمیق‌تر شدن مشکل می‌شود. پس به هیچ وجه از راهکارهای تنبیهی استفاده نکنید.
معرفی یک جایگزین برای جویدن ناخن:
به دنبال یک فعالیت جذاب یا یک اسباب‌بازی مناسب باشید که مانع از ناخن جویدن فرزندتان شود. مثلا بازی رانندگی با یک دست یا اسباب‌بازی‌های بی خطر و جالب برای اینکه کودک در هنگام مطالعه یا تماشای تلویزیون آن را در دست بگیرد. با این روش‌ها میتوانید حواس ناخودآگاه او را از جویدن ناخن پرت کنید و بر چیزهای دیگر منعطف کنید. میتوانید از نرمش و فعالیت‌های بدنی برای آرام کردن هیجانات کودک خود استفاده کنید. به او یاد بدهید که نفس عمیق بکشد. سعی کنید انرژی‌های کنترل نشده کودک را از طریق فعالیت‌های متنوع تخلیه کنید. بسته به شرایط کودک و موقعیت خانوادگی شما، انتخاب‌های متعددی پیش رو خواهید داشت. در برخی کودکان فعالیت‌های بدنی مثل ورزش یا بازی‌های پرتحرک جوابگوست و در برخی دیگر فعالیت‌های ذهنی مانند کاردستی یا نواختن موسیقی مفید است.
حواس کودک ر ا پرت کنید:
سعی کنید حواس کودک را هنگام جویدن ناخن پرت کنید، از او کارهایی بخواهید که مجبور شود از انگشتانش استفاده کند درست کردن کاردستی یا کشیدن نقاشی روش خوبی برای این کار است.
ناخن کودک را کوتاه کنید:
کوتاه کردن ناخن های بلند به کودکان در زمینه ترک این عادت بسیار کمک می کند. ناخن های کوتاه شده کمتر جویده می شوند، سعی کنید هرچند روز یک بار ناخن های کودک را بگیرید و سوهان بزنید.
پشتکار و خسته نشدن
هیچ‌گاه خسته و ناامید نشوید. اگر در مقابله با ناخن جویدن کودکان خود موفق نبوده‌اید، جا نزنید. بدانید که حتما راه‌حل‌های دیگری وجود دارد که هنوز امتحان نکرده‌اید. آرام و خونسرد و قوی باشید چرا که با شلوغ کردن، تنبیه و تهدید کودک راهی از پیش نخواهید برد. آسمان که به زمین نیامده است، با مطالعه و پشتکار و تلاش این عادت هم از بین خواهد رفت.
ضرورت نگرانی و رسیدگی جدی
در مواردی بسیار نادر، جویدن ناخن در کودکان نشانه اضطراب شدید و مشکلات روانی است. در چنین مواردی شدت ناخن جویدن کودک به حدی است که به پوست و گوشت دستان او آسیب وارد می‌شود. معمولا این نوع حاد از جویدن ناخن مکمل حرکاتی چون کندن مژه‌ها و موها یا بی‌خوابی وکم‌خوابی و سایر رفتارها و عادت‌های غیرعادی است. در این موارد حتما باید به مشاور و پزشک متخصص مراجعه شود.
بسیاری از والدین زمانی که می بینند فرزندشان در حال جویدن ناخن هایش است ناراحت، آزرده و خشمگین می شوند و مدام به او تذکر می دهند که «ما نگران سلامتی و بهداشت تو هستیم و نمی خواهیم در آینده انگشتانی زشت داشته باشی.»
بیشتر آنان بر این باورند که کودکانی که ناخن می جوند، دچار فشار عصبی و اضطراب شده اند و سعی دارند با این عمل خود تشویش و دلهره خود را کاهش دهند. آنها همچنین نگران این موضوع هستند که این رفتار در کودکانشان به صورت عادتی درآید که در آینده به سختی بتوانند آن را ترک کنند. منظور از عادت، رفتاری مقاوم شده است که بارها و بارها تکرار می شود.
یک عادت ممکن است گاه به عنوان یک سرگرمی و گاه راهی برای رهایی از اضطراب های روزانه کودک انتخاب شود. اغلب کودکان و نوجوانان طی دوران رشد خود، عادات و رفتارهای گوناگونی را تجربه می کنند که مورد تایید والدین و اطرافیان شان نیست؛ مثل مکیدن شست، انگشت در بینی کردن، مو تاب دادن و چرخیدن های متوالی در اتاق. آنان این عادات را کاملاً غیر ارادی و ناخودآگاهانه انجام می دهند و به هیچ وجه قصدشان آزردن و برانگیختن دیگران نیست. در این گونه موارد انتخاب شیوه مقابله و رویارویی با آن مشکل از اهمیت ویژه یی برخوردار است زیرا می تواند تاثیر زیادی بر روند درمان یا وخیم تر شدن اوضاع بگذارد.
چرا دست کودکی به سمت دهانش بالا می رود؟
گروهی از پزشکان بر این باورند که همیشه علت خاصی برای عادات گوناگون وجود ندارد، بلکه گاهی آنها رفتارهای آموخته شده یی هستند که تنها پیامدهای مثبت و خوشایندی برای کودک (یا نوجوان) داشته اند. برای مثال، می توانید زمانی که دست فرزندتان به سوی دهانش بالا می رود، دقت کنید و محرک هایی را که موجب این عمل در کودک شده است بهتر ارزیابی کنید. شاید او در همان لحظه به کاری که باید انجام دهد و برایش مشکل است، فکر می کند. می توانید خیلی ملایم از او بپرسید آیا می داند دستش را به دهان برده است؟ از جمله دلایل رایجی که موجب ناخن جویدن در کودکان و نوجوانان می شود، آن است که درصدد کاستن از فشارهای عصبی و تنش های روزانه خود هستند.
ناخن جویدن موضوع مهمی در بحث روان شناسی و روان پزشکی است؛ زیرا تعدادی از افراد درگیر این اختلال هستد. در کشور ما نیز آمارها نشان می دهد، یک سوم کودکان دبستانی، نیمی از نوجوانان دوره راهنمایی و یک چهارم دانش آموزان دبیرستان عادت به جویدن ناخن دارند. این اختلال باعث ایجاد مشکلات متعددی از جمله بیماری های جسمی می شود و احتمال بروز عفونت های قارچی، باکتریایی و ویروسی را افزایش می دهد. از طرفی وجود این اختلال در کودکان، به دندان آسیب می رساند و در برخی موارد باعث تغییر شکل ناخن و قرمزی اطراف انگشتان دست کودکان می شود.
جویدن ناخن معمولا به‌دنبال وقایعی که می‌توانند منشأ اضطراب کودک باشند، بروز می‌کند. وقایعی چون: تولد ورود یک نوزاد به خانواده، ورود به مدرسه و آغاز سال تحصیلی و یا جدایی والدین.
کودکی که ناخن‌هایش را می‌جود، کودکی مضطرب، کمرو و نسبتا درونگراست که برای کنترل اضطرابی که در اثر واقعه‌ای استرس‌زا در او ایجاد شده و نمی‌تواند به‌گونه‌ای دیگر اضطرابش را اداره کند، این رفتار را از خود نشان می‌دهد.
جویدن ناخن‌ها تنها روشی برای تخلیه اضطرابی است که در پشت آن چیزی عمیق‌تر را پنهان می‌کند؛ چیزی مثل خشمی فروخورده، عدم‌اطمینان یا نیاز به آرام کردن خود؛ اندکی شبیه مکیدن شست که نوزاد نمی‌تواند از مکیدن آن امتناع کند، با این تفاوت که به جای آنکه خشمش را بیرون بریزد یا آن را بروز دهد، با جویدن انگشتانش خشمش را در خود نگه می‌دارد.
آنها از این طریق سعی می کنند با هیجانات و بحران های عاطفی درونی شان به مقابله برخیزند. از این رو گروهی از روانشناسان بر این باورند که نفس «جویدن ناخن» عادتی زشت و ناپسند نیست، بلکه تنها مفری برای رهایی از تنش و استرس در کودک است.
تعداد دفعات، شدت و مدت زمان این رفتار از عواملی هستند که باید زمانی که کودک ناخنش را می‌جود به آنها توجه داشت. در حقیقت، گاهی پیش می‌آید که کودکان فقط در یک دوره زمانی این رفتار را از خود نشان می‌دهند که دقیقا به‌مدت زمانی که واقعه‌ای استرس‌زا آنان را تحت‌تأثیر قرار داده است، مربوط می‌شود. اما همچنین ممکن است اگرچه واقعه استرس‌زا ناپدید شود، عمل جویدن ناخن‌ها همچنان باقی بماند و هر بار که کودک با موقعیت خاصی روبرو می‌شود، به‌طور خودکار این عمل را انجام دهد.
سخن آخر
ناخن خوردن در کودکان امری شایع محسوب می‌شود که دلایل متعددی دارد. در خیلی از مواقع کودک در مقطعی به این عادت نامناسب روی می‌آورد و بعد از مدتی خودش این رفتار را کنار می‌گذارد. اما زمانی که برای مدت طولانی کودک عمل جویدن ناخن را تکرار می‌کند باید برای درمان آن اقدام کرد.
در مواردی که این رفتارعصبی با مواردی مانند پوست کنی، مو کندن و آسیب به خود همراه است باید نگران این عادت ناصحیح شوید و هرچه سریع تر از مشاوره کودک کمک بخواهید. در صورت ادامه دار شدن ناخن جویدن ممکن است کودک صدمات جسمی مانند زخم معده، عفونت دهان، قارچ ناخن، آسیب در دستگاه گوارش و دردناک شدن انگشتان را تجربه کند.
