آگاهی والدین از مراحل رشد زبان در کودکان مخصوصا در سال اول زندگی نکته ای بسیار مهم است. کودکان در سال اول زندگی خود مهارت های بیانی پایه ای دارند که اگر آنها را تقویت کنیم، در رشد گفتار و مهارت گفت و گوی کودکان، در مراحل و سنین بعدی کمک زیادی کرده ایم. شروع به صحبت کردن در هر کودک با کودک دیگر متفاوت است. تاخیر در رشد زبان مسئله ای شایع است که جای نگرانی خاصی ندارد و کافی هست که در این زمینه اطلاعات خودمان را افزایش بدهیم تا تشخیصی درست در این زمینه داشته باشیم. خیلی از افراد رشد مهارت گفتاری کودکان را با تاخیر در یادگیری صحبت کردن آنها اشتباه می گیرند. اگر بخواهیم به طور کلی بگوییم: رشد گفتاری کودکان به این صورت است که کودک اول کلمات را به صورت جدا و تکی و بعد با قرار دادن چند کلمه کنار هم که قابل فهم هست بیان می کند. خیلی از ما در کودکان اطراف خود دیده ایم زمانی که کودک می خواهد شروع به صحبت کند نوک زبانی حرف می زند که در نظر عموم مردم امری شیرین و دوست داشتنی است. نوک زبانی یکی از شایع ترین شکل های گفتار کودکان است. اما اگر این اتفاق طولانی شود و این روند ادامه پیدا کند باید کمی نگران شویم و به متخصص مراجعه کنیم. ما باید در طول روز تایم زیادی را برای حرف زدن با کودک سپری کنیم، برای او شعر بخوانیم با او بازی های گفتاری کنیم. این روند سرعت یادگیری زبان را بهبود می بخشد.از عوامل موثر در تاخیر رشد زبان عدم مشارکت دادن کودک در کار های متفاوت و گفتگو کردن با آن است.
تاخیر در رشد زبانی دلایل متفاوتی دارد :
- ارثی بودن یکی از دلایل دیر صحبت کردن و تاخیر در رشد زبان به شمار می رود. برای مثال برای این کار می توانید خانواده ی خودتان یا همسرتان را بررسی کنید و با سوال کردن از بزرگ تر متوجه شوید که افراد خانواده ی شما و خودتان در چه سنی و در چه مدت زمانی شروع به تکلم کرده اید. یک نکته ی جالب که می شود به آن اشاره کرد این است که عموما دختر ها زودتر از پسر ها زبان به سخن باز می کنند.
- یکی دیگر از عواملی که بسیار اهمیت دارد، کم شنوایی است کم شنوایی عاملی است که باید مورد بررسی قرار بگیرد. کودکانی که دچار کم‌شنوایی هستند به این دلیل که نمی تواند درک درستی از کلمات و صحبت دیگران داشته باشند، آنها نمی‌توانند به خوبی تکلم کنند و به خاطر همین است که توصیه می‌شود از کودکتان تست های شنوایی بگیرید.
در ادامه با شکرانه همراه باشید تا برخی از مراحل مهم رشد زبان در ۳ سال اول زندگی را با همدیگر بررسی کنیم.
اول از همه بهتر است که ما ما با اصطلاح زبان آشنا شویم. زبان به هر نوع سیستم ذخیره سازی یا تبادل اطلاعات گفته می شود به همین دلیل است که زبان جدای گفتار،گوش دادن، درک مطلب ارتباط برقرار کردن با شیوه های بصری (برای مثال: دیدن لبخند دیگران) را هم در برمی گیرد. محققان و متخصصان ۵۷ مرحله مهم رشد را در طول سه سال اول زندگی کودکان بررسی کرده و آنها را طبقه‌بندی کردند . دلیل این انتخاب مراحل ،اهمیت آنها به عنوان شاخص هایی برای رشد شناخت زبان است. محققان فهرست تهیه شده را به سه دسته تقسیم کرده اند که با کمک این فهرست می توان علت های شنیداری، دیداری، کلامی عقب ماندگی زبان را از هم تشخیص داد.
- بیانگری شنیداری (صداهایی که کودک تولید می کند)
- گیرندگی شنیداری (واکنش کودک به صداهای محیط)
- دیداری
برخی از کودکان به هر دلیلی شاید نتوانند کلمات را به درستی بیان کنند ولی از درک شنیداری و مهارت‌های دیداری خوبی برخوردار هستند. از طرف دیگر ممکن است کودکی ناشنوا باشد و به علت اختلال در درک شنیداری دچار تأخیر گفتاری و رشد زبان شده باشد، ولی مهارت های ارتباط دیداری و بصری او کاملاً طبیعی باشد . به همین دلیل است که آزمون هایی طراحی شده تا بتوان همه جنبه‌های تاخیر زبان را از همدیگر تفکیک کرد. ولی نکته ی قابل توجه این است که شما باید به خاطر داشته باشید که همانطور که گفته شد همه ی این اعداد حد متوسط و میانگین هستند، بنابراین اگر کودک شما یکی از این مهارت‌ها را دیرتر یا زودتر از زمان گفته شده انجام داد چرخه ی این اتفاق طبیعی است و هیچ وقت این امر دقیقا در همان زمان رخ نمی دهد. چون هر کودکی با کودک دیگر متفاوت است.
الگوهای گفتاری کودکان
نوک زبانی صحبت کردن و لکنت زبان مختصر تا ۴ سالگی قابل قبول است ولی در مورد نامفهوم بودن گفتار اگر دوام داشته باشد و بسیار به چشم بیاید باید حتما به کارشناس گفتار درمانی مراجعه کرد.
آزمون های کلامی
آزمونهای کلامی به چه صورت است؟ این آزمون ها به چند دسته ی اطلاعات عمومی، درک عمومی، حساب، تشابهات و معلومات لغوی تقسیم می شود.
- اطلاعات عمومی: برای مثال تو چند تا گوش داری؟ ما با چه چیزی صحبت می کنیم؟
- درک‌عمومی: اگر زانوی ما زخمی شود چه کاری انجام می‌دهیم؟
- حساب: علی پنج تا مداد داشت پنج تای دیگر هم خرید الان روی هم چند تا مداد دارد؟
- تشابهات: پرتقال و نارنگی از چه جهاتی به هم شبیه هستند؟
- معلومات لغوی: سنگ چیست؟
آزمون های عملکردی
این آزمون ها به پنج دسته ی مرتب کردن تصاویر، کامل کردن تصاویر، طراحی با مکعب، چیدن قطعات و جفت کردن تقسیم می شوند.
- مرتب کردن تصاویر: یک رشته از تصاویر مانند تصاویر یک داستان مصور که به هم ربط دارند و به غلط چیده شدن را، از کودک بخواهید که آنها را به درستی بچیند تا یک داستان را تشکیل بدهد.
- کامل کردن تصاویر: تصاویری از اشیا که قسمتی از آن را حذف شده است را ، به کودک نشان می دهند و او باید آن قسمت حذف شده را کامل کند. برای مثال یک چشم خرگوش را پاک میکنند.
- طراحی با مکعب: از کودک می خواهند مکعب ها را همان طوری که یادش دادند روی هم بچیند.
- چیدن قطعات: تصویر یک صورت یا مثلا یک سگ را مانند یم پازل به قطعات مساوی تقسیم می کنند و کودک می خواهند در کمترین زمان این قطعات را کنار هم قرار بدهد.
- جفت کردن: مجموعه ای از اشکال مانند لوزی، مثلث، حلقه، ستاره، به کودک نشان داده می‌شود و او باید طبق الگو آن ها را یکی کند.
اما بعد از دادن تست و آزمون
کودکانی که هیچ صدایی از خودشان در نمی آورند موجب نگرانی والدین در جهت تاخیر رشد زیانی کودکشان می شوند. برای همین باید چند روش شنوایی روی آنها انجام می‌شود. اگر کودک شما در چندماه اول بدون صدا است به محض اینکه متوجه موضوع شدید حتماً به مرکز های بهداشت و پزشک مراجعه کنید. زمانی که کودک اولین کلمه را می‌گوید و ادا میکند اهمیت زیادی دارد، ولی محدوده‌ی تعیین زمان آن بسیار وسیع و گسترده است. اگر فرزند شما در دو سالگی یک کلمه را با معنی می‌گوید در صورتی که به تدریج کلمات دیگر را نیز بیان می کند احتمالاً جای نگرانی نیست. از سوی دیگر اگر کودک شما در دو سال و نیم سالگی صدا در می آورد ولی هنوز کلمه را نمی گوید به طور واضح باید برای درمان تاخیر در گفتار به پزشک و مرکز گفت مراجعه کرد.
مراحل رشد زبانی
مراحل اولیه رشد زبانی را بر اساس ماه و سن به این صورت است:
- مرحله اول بیانگری شنیداری
- در سه ماه اول به آهستگی صدا در می آورد.
- در دوماه اول در پاسخ به صدای شما صدا در می آورد.
- در چهار ماهگی می خندد .
- در هفت ماهگی حباب تولید میکند.
- ده ماهگی هجاهای تک تکی را زیر لب زمزمه می کند. مثل دادادادادا و زمزمه‌های چند هجایی ده ماهگی ماما بابا را می تواند بگوید.
- چهاده ماهگی کلمه مادر و پدر را با کاربرد صحیح می گوید.
- هفتده ماهگی اولین کلمه غیر از ماما یا بابا را می گوید.
- بیست ماهگی دو یا چند نیاز اساسی را ماند آب به زبان می آورد.
- بیست و سه ماهگی چهار تا شش کلمه مختلف و جملات دو کلمه ای
- بیست و پنج ماهگی ۵۰ کلمه جداگانه را می گوید.
- بیست و هشت ماهگی از واژه‌های من یاتو استفاده میکند.
- در سی و چهار ماهگی گفتگو های کوتاه انجام می‌دهد. زمانی که از حروف اضافه استفاده میکند آن را درست بیان می کند و کاربرد و نام برخی از اشیا را می‌گوید.
مرحله ی دوم گیرندگی شنیداری
- در یک ماهگی نسبت به صدا واکنش نشان می دهد.
- در دو ماهگی به طرف صدا می چرخد.
- در سه ماهگی برخی از صداها را می شناسد.
- در پنج ماهگی با صدای زنگ به طرفین می چرخد.
- در هشت ماهگی با صدای زنگ به طرف پایین می چرخد.
- در ده ماهگی با شنیدن فرمان نه دست برمی دارد.
- در سیزده ماهگی فرمان‌های یک مرحله ای را اجرا میکند.
- در بیست و پنج ماهگی فرمان‌های دو مرحله را اجرا میکند.
- در بیست و هفت ماهگی به ااشیا نام برده شده اشاره می کند.
- در سی و دو ماهگی به اشیا که کاربرد آنها گفته شده است اشاره میکند.
- و سی شش ماهگی فرمان هایی که با استفاده از حروف اضافه بیان می شود اجرا می کند.
بصری یا همان دیداری
- در یک ماه و نیم لبخند می زنند.
- در دو ماهگی پدر و مادر را میشناسد
- در چهار ماهگی به حالت چهره پاسخ می‌دهد. هنگام ترسیدن پلک می زند و ردیابی با چشم دارد.
- در نه ماهگی بازی‌هایی که با ادا و اشارت همراه هست را نقلید می کند.
- در یازده ماهگی فرمان هایی که با حرکت همراه است را اجرا می کند.
- در دوازده ماهگی بازی هایی که با ادا و اطوار همراه هست را شروع می کند.
- در هفده ماهگی به اشیایی که می خواهد اشاره می کند.
همانطور که گفته شد تمامی این مراحل و اعداد به صورت میانگین است و در هر کودک متفاوت است ولی اگر اختلافات زیادی را در برداشت احتمالا کودک شما دچار تاخیر رشد زبانی است که بهتر است فورا از یک متخصص کمک بگیرید.
