اعتیاد عموما در یک روند تدریجی اتفاق می‌افتد. افراد در ابتدا برای تفریح و به صورت تفننی مصرف مواد را شروع می‌کنند.اما به مرور زمان با افزایش تعداد دفعات و میزان مصرف، به مواد وابستگی پیدا می‌کنند. به همین دلیل خیلی از افرادی که در حال شروع مصرف مواد هستند، باور ندارند در روند مبتلا شدن به بیماری اعتیاد قرار دارند. آن‌ها زمانی متوجه می‌شوند که دیگر خیلی دیر شده است. اعضای خانواده هم زمانی که تغییرات شدیدی در حالات رفتاری و روانی فرد رخ می‌دهد از این موضوع آگاهی پیدا می‌کنند. تاثیر اعتیاد بر خانواده از مسائل غیر قابل انکار به شمار می‌رود.
فرد معتاد در زمان وابستگی شدید به مواد، تنها به مصرف فکر می‌کند و گرایش به خانواده را از دست می‌دهد. کودکانی که در خانواده معتاد زندگی می‌کنند با آسیب‌های جدی روحی بزرگ می‌شوند. اضطراب، افسردگی، پرخاشگری و مستعد شدن برای اعتیاد تنها بخشی از این اسیب هاست. اعتیاد به مرور زمان تمامی اعضا را درگیر خودش می‌کند. خانواده از هم می‌پاشد و احساس امنیت و اعتماد از بین می‌رود.
اعتیاد سبب تغییر سبک زندگی خانواده در جهت منفی می‌شود.
زمانی که خانواده متوجه اعتیاد یکی از اعضا می‌شود تمامی توجه‌ها به سوی او جلب می‌شود. در این شرایط ممکن است نیازهای روحی و جسمی دیگر اعضا تامین نشود. برای مثال پدری که معتاد است وظایفش بر دوش مادر یا یکی از فرزندان می‌افتد. هر یک از افراد مجبور می‌شوند روش جدیدی را برای مواجه با مشکلات در پیش بگیرند. آن‌ها مجبورند برای جلوگیری از مشاجره و درگیری، خیلی از مسائل را تحمل کنند. این روش‌های مقابله‌ای، رفته رفته جزوی از سبک زندگی خانواده می‌شود.
اعتیاد قوانین و مقررات خانوادگی را هم عوض می‌کند. هر شخصی در برابر این موضوع رفتار منحصر به فرد خودش را در پیش می‌گیرد. برخی‌ها شرایط را می‌پذیرند تا جایگاه خود را حفظ کنند، برخی دیگر با مسائل می‌جنگند که منجر به طلاق، جدایی، جرو بحث و.. می‌شود. همین تغییرات سبب عوض شدن قوانین در بین اعضا می‌شود. برای مثال:
- افراد خانواده در برابر تمامی مشکلات و رفتارهای اشتباهی که می‌بینند هیچ واکنشی نشان نمی‌دهند و هیچ حرفی نمی‌زنند.
- اعضا احساسات خود را مانند شادی، غم، خشم، عشق، محبت، ترس و.. را نشان نمی‌دهند و آن‌ها را سرکوب می‌کنند.
- اعتماد درخانواده رنگ خودش را می‌بازد. افراد دیگر به خودشان هم اعتماد ندارند و سعی در پنهان کردن حقیقت از یکدیگر دارند.
- و …
این‌ها تنها بخشی از تغییر قانون‌هایی است که به مرور زمان در این سبک خانواده‌ها پیش می‌آید.
اعتیاد احساس گناه و شرم در اعضای خانواده ایجاد می‌کند
با اعتیاد یکی از اعضای خانواده، بقیه دچار عذاب وجدان می‌شوند که با رفتار و تربیت ناصحیح باعث اعتیاد او شده‌اند. برای مثال مادر خانواده احساس می‌کند با بی توجهی و تربیت نادرست، فرزندش را به این روز انداخته است. او سعی می‌کند با تامین نیازهای مالی و عاطفی و حمایت‌های ناسالم، احساس گناه را در خود کم کند. همچنین خانواده به علت احساس شرم زدگی، با اقوام قطع رابطه می‌کند تا کسی متوجه اعتیاد در خانواده نشود.
والدین معتاد چه تاثیر بر روی فرزندان می گذارند؟
این بلای خانمان سوز هم بر روی سلامت جسمانی کودکان و هم بر روی سلامتی روان آن ها تاثیر گذار است. اعتیاد والدین رشد کودکان را در معرض بحران‌های جدی قرار می‌دهد. والدین که به دام اعتیاد گرفتار هستند بیشتر تایم خود را به دنبال مواد و مصرف آن می‌گذراند و شرایط لازم برای رسیدگی به امور تربیتی فرزندان را ندارند. سو استفاده‌های جسمی، جنسی و روحی جزو اتفاقات تلخی است که در این خانواده‌ها رقم می‌خورد. این کودکان کنترل درونی ندارند و عزت نفس خود را از دست می‌دهند.
تاثیر اعتیاد خانواده بر سلامت جسمی کودکان
بیماری های تنفسی، آسم، انتریت، کولیت و.. تنها بخشی از مشکلات جسمانی کودکان در اثر استشمام دود ناشی از دخانیات است. همچنین مشکلات عفونی، مسمومیت و گوارشی در فرزندان خانواده معتاد زیاد دیده می‌شود. مادری که در حین بارداری از مواد مخدر مصرف کند، ممکن است فرزندانی به دنیا آورد که دچار نقص مادر زادی یا عقب ماندگی ذهنی هستند. مادرانی که به الکل اعتیاد دارند به سندرم جنین الکی مبتلا می‌شوند. عموما سطح بهداشت در این خانواده‌ها پایین است و کودکان که از لحاظ جسمانی ضعیف تر هستند و مدام در معرض بیماری‌های مختلف قرار می‌گیرند.
تاثیر اعتیاد خانواده بر سلامت روحی کودکان
اختلالات افسردگی، اضطرابی، پرخوری عصبی، پرخاشگری و بیماری های روانی بخشی از تاثیر اعتیاد بر سلامت روحی فرزندان است. کودکان خانواده معتاد به واسطه الگوبرداری از والدین خود، عموما جامعه ستیز و ضد اجتماع می‌شوند. آن‌ها همواره احساس گناه و عذاب وجدان را تجربه می‌کنند. چراکه تصور می‌کنند مقصر اعتیاد والدینشان هستند. همچنین از پدر یا مادر خود خجالت می‌کشند و به همین دلیل با همسالان خودشان ارتباط برقرار نمی‌کنند. کودکان دائم در ترس و اضطراب هستند که مبادا شخصی از اعتیاد والدینشان با خبر شود.
رفتار افراد معتاد غیرقابل پیش بینی است. برای مثال زمانی که مواد مصرف کرده‌اند ارامش دارند و یکباره مهربان می‌شوند یا در مقابل در زمانی که نتواند مواد مصرفی خود را تهیه کنند، دچار خشم و عصبانیت می‌شوند. از همین رو کودکان به بزرگسالان خود اعتماد ندارند و دائم نگران تغییر حالت آن‌ها هستند.
تاثیر اعتیاد خانواده بر تحصیل کودکان
والدین معتاد زمانی برای رسیدگی به اوضاع تحصیلی فرزندانشان ندارند. این کودکان به دلیل اوضاع نابسامان تمرکزی بر روی مسائل درسی نداشته و اغلب به اختلالات یادگیری دچار می‌شوند. آن‌ها ممکن است مقاطع تحصیلی را چنیدن بار تکرار کنند یا در آخر ازمدرسه فرار کنند.
برخی والدین از فرزندانشان برای تهیه مواد استفاده می‌کنند که با این کار فرزندان خود را درگیر مواد مخدر می‌کنند.
خانواده چگونه باعث گرایش فرد به اعتیاد می‌شود؟
خانواده اولین مکانی است که فرد درآن رشد می‌کند و تاثیر مستقیم بر شکل‌گیری شخصیت او دارد. خانواده‌هایی که سبک تربیتی بسیار سخت گیرانه یا در مقابل سهل‌گیرانه دارند می‌توانند زمینه ساز اعتیاد در فرد باشند. خانواده سالم و موفق فرزندانی سالم پرورش می‌دهد. گرفتار شدن به دام اعتیاد عوامل زیادی دارد اما یکی از مهم ترین عوامل آن تاثیراتی است که خانواده بر ویژگی های شخصیتی افراد می‌گذارد. برخی از عوامل زمینه ساز اعتیاد در خانواده، عبارت است از:
- طلاق والدین
- ازدواج مجدد والدین
- غافل شدن از فرزندان به واسطه مشغله کاری
- سابقه اعتیاد در خانواده
- دسترسی راحت به مواد مخدر
- فقر و بیکاری
- خشونت و تنبه
- عدم پیروی از ارزش‌های خانواده
- طلاق عاطفی
- نداشتن ارتباط عاطفی و صمیمی
- وجود تعارضات شدید
- عدم توجه والدین به نیازهای فرزندان
- هماهنگ نبودن روش‌های تربیتی والدین با یکدیگر
- نداشتن احساس امنیت
- کمرنگ بودن مسائل مذهبی و معنوی
- حمایت‌های افراطی فرزندان
- سرزنش و سرکوفت زدن به فرزندان
خانواده چه نقشی در ترک اعتیاد دارد؟
بار ها این جمله را شنیده‌ایم که تا خود فرد معتاد نخواهد، ترک اعتیاد صورت نمی‌گیرد. اما تاثیری که خانواده بر ایجاد انگیزه در فرد دارد را نمی‌توان نادیده گرفت. خانواده است که با حمایت‌های خود و تلنگر به او عاقبت این راه را نشان‌اش می‌دهد. (برای آگاهی بیشتر از تاثیرات خانواده میتوانید مقاله خانواده چیست را در سایت ما مطالعه کنید.)
اعضا خانواده باید یاد بگیرند در قدم اول با هم انسجام داشته باشند. با ایجاد حس تعامل و برقراری احساس اعتماد، از فرد معتاد حمایت کنند تا برای ترک آماده شود. روابط عاطفی خانوادگی تاثیرات مثبتی بر انگیزه ترک دارد. از امور اشتباهی که در ترک اعتیاد صورت می‌گیرد می‌توان به تلاش خودسرانه برای درمان اشاره کرد. این کار جز ناتوانی و نا امیدی نتیجه‌ای به دنبال ندارد. خانواده با تشویق فرد برای مراجعه به مراکز تخصصی درمانی به فرد در ترک اعتیاد کمک می‌کنند. خانواده باید آگاهی لازم را در این زمینه کسب کند و بداند روند ترک امری سخت و ازار دهنده است.
از فعالیت هایی که خانواده می‌تواند در هنگام ترک برای فرد انجام دهد:
- همراهی فرد بیمار تا مراکز درمانی
- سپردن وظایف و مسئولیت به فرد تا احساس کارامدی داشته باشد
- وقت گذاشتن برای صحبت با او در زمان‌هایی که میل به مصرف دارد. اهداف و زحماتی که برای ترک می‌کشد را به او یادآوری کند
- هرچیزی که او را مستعد مصرف دوباره می‌کند از بین ببرید و محیط را تغییر دهید
- شرکت در جلسات مشاوره خانواده برای داشتن خانواده‌ای سالم‌تر
سخن آخر
اعتیاد بلای خانمان سوزی است که تاثیر مستقیم و دو طرفه بر خانواده دارد. همانطور که هر خانواده با شیوه تربیتی می‌تواند زمینه اعتیاد فرزندش را بسازد، فرزند معتاد هم تاثیرات منفی و گاه جبران ناپذیری بر دیگر اعضای خانواده دارد. نقش خانواده در ترک اعتیاد و عدم بازگشت به مصرف مواد بسیار پررنگ است. مشاوره ترک اعتیاد و کمک گرفتن از متخصص از مهم ترین مواردی است که در ترک اعتیاد می‌توان به آن اشاره کرد.
