خروج از سن کودکی به نوجوانی به واسطه بلوغ، با تغییرات جسمی و ظاهری همراه است و بلوغ زودرس زمانی اتفاق می‌افتد که نشانه‌های آن زودتر از سن نوجوانی ظاهر شود. همه والدین دوست دارند فرزندشان تمامی مراحل رشدی را در زمان طبیعی خودش تجربه کند و در صورت مشاهده علائم بلوغ در کودک خود بسیار نگران می‌شوند. عوامل متعددی سبب بلوغ زودهنگام می‌شود که در بسیاری از موارد نیازی به درمان ندارد. اما از آنجایی که ممکن است مشکلاتی را برای نوجوان به وجود بیاورد باید زیر نظر متخصص باشد. نحوه برخورد والدین با نوجوان نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است. بلوغ به صورت طبیعی در دختران از 8 تا 13 سالگی شروع می‌شود و در پسران از 9 تا 14 سالگی می‌باشد. طبق تحقیقات به عمل آمده شیوع بلوغ زودرس یک به پنج است. یعنی از هر 5 کودک، یکی زودتر از زمان طبیعی، بلوغ را تجربه می‌کند.
نشانه‌های بلوغ زودرس
علائم و نشانه‌های بلوغ زودرس تفاوتی با بلوغ طبیعی و نرمال ندارد، اما در زمانی زودتر ظاهر می‌شود که با جهش رشدی و افزایش رشد استخوان‌ها همراه است.
بلوغ دختران
- عموما در اولین نشانه‌ها، سینه جوانه می‌زند.
- شروع قائدگی که می‌تواند 2 الی 3 سال بعد از مشاهده اولین علائم باشد.
- رشد موهای زائد
- افزایش اشتها
- تغییرات پوستی
بلوغ پسران
- رشد کیسه و بیضه‌ها، رشد آلت تناسلی که از نشانه‌های اولیه است.
- بم شدن صدا که می‌تواند از آخرین علائم باشد.
- رشد موهای زائد
- افزایش اشتها قابل ملاحظه
- جوش و چربی پوست
انواع بلوغ زودرس
بلوغ زودرس به دو دسته مرکزی و محیطی تقسیم می‌شود:
- در بلوغ مرکزی تنها تفاوت با بلوغ طبیعی، زمان بروز آن است. غده هیپوفیز زودتر از زمان مقرر، هورمون گونادوپرین را ترشح می‌کند و سبب تحریک بیضه‌ها و تخمدان می‌شود. در این شرایط هورمون استروژن و تستوسترون ترشح شده و باعث تغییرات اساسی جنسی می‌شود. این نوع بلوغ زودرس شایع‌ترین بلوغ زودهنگام به شمار می‌رود.
- در بلوغ محیطی که خیلی کمتر اتفاق می‌افتد، شرایط فرق می‌کند. در این حالت غده هیپوفیز در بلوغ زودرس درگیر نمی‌شود و عواملی همچون کم کاری تیروئید، کم کاری تخمدان‌ها، غده آدرنال و بیضه‌ها علل اصلی بلوغ را شکل می‌دهند.
عوامل موثر در بلوغ زودرس
برخی از شایع‌ترین عوامل موثر در بلوغ زودرس عبارت است از:
- ژنتیک: برخی از نوجوانان بلوغ زودرس را از خانواده خود به ارث می‌برند.
- جنسیت: دختران حدود ده برابر بیشتر از پسران به بلوغ زودرس از نوع مرکزی مبتلا می‌شوند.
- نژاد: طبق تحقیقات به عمل آمده دختران آفریقایی_ آمریکایی، حدود یک سال زودتر از سفید پوستان بلوغ را تجربه می‌کنند.
- چاقی: چاقی و چربی می‌تواند از دلایل بروز زودهنگام بلوغ باشد.
- جهش رشدی: جهش رشدی نیز یکی دیگر از عوامل موثر در بلوغ است.
- فرزند خواندگی بین المللی: تحقیقات نشان می‌دهد حدود 10 الی 20 درصد از کودکانی که خارج از کشور خود به فرزند خواندگی قبول شدند، زودتر بلوغ را تجربه می‌کنند.
دلایل بلوغ زودرس
در برخی از موارد، تشخیص دلیل بروز زودهنگام علائم بلوغ، امری دشوار است اما به برخی از آن‌ها می‌پردازیم:
- عفونت‌های مغزی که به دلیل التهابات ایجاد شده است.
- به هم ریختن هورمون‌ها و عدم توازن آن‌ها که از آسیب مغزی نشات می‌گیرد.
- انباشته شدن غیرطبیعی سلول‌های گوشتی و یا وجود تومورهای خوش خیم.
- بیماری‌های مادرزادی
- ناهنجاری ژنتیکی
مواردی که گفته شد ممکن است سبب ایجاد نگرانی شود اما این دلایل در شرایط نادر به دلیل مشکلات پزشکی و ژنتیکی رخ می‌دهد.
معایب بلوغ زودرس
زمانی که بلوغ خارج از زمان طبیعی خودش اتفاق بیافتد، مشکلات روحی و جسمی متعددی را برای نوجوان به وجود می‌آورد:
کوتاهی قد
زمانی که علائم بلوغ ظاهر می‌شود و جهش رشدی استخوان‌ها اتفاق می‌افتد، نوجوان از هم سن‌های خودش قد بلندتر می‌شود چرا که رشد زودتری را شروع کرده است. اما در آخر این مرحله زمانی که تمامی همسالانش بلوغ را به پایان می‌رساند، از بقیه کوتاه‌تر است. رشد این نوجوانان نیز زودتر از بلوغ طبیعی به پایان می‌رسد. به همین دلیل از متوسط جامعه کوتاه‌ترهستند.
سرطان سینه
دخترانی که بلوغ زودرس را تجربه می‌کنند احتمال ابتلا به سرطان سینه در آن‌ها بیشتر است. این مورد در حال بررسی دقیق‌تر و مطالعات عملی بیشتر است.
اختلالات رفتاری
کودکانی که بلوغ زودرس را تجربه می‌کنند بیشتر از دیگران مستعد ابتلا به اختلالات رفتاری نوجوانان می‌شوند. این افراد به دلیل احساس رهبری نسبت به همسالان خود مورد چالش‌های متفاوت قرار می‌گیرند.
فعالیت جنسی زودهنگام
این نوجوانان ممکن است به دلیل بلوغ زودهنگام و توانایی‌های جنسی بیشتر نسبت به همسالان خود، زودتر به فعالیت‌های جنسی کشیده شوند. این موضوع بسیاری از والدین را نگران می‌کند.
- افسردگی نوجوانان
- بیقراری و بدخلقی
- افت تحصیلی
- کمبود اعتماد به نفس
- نارضایتی از ظاهر
- آکنه و جوش‌های پوستی
- مشکلات اجتماعی
- کم خونی
- نپذیرفته شدن توسط گروه همسالان
- اختلالات اضطراب نوجوانان و…
حمایت از نوجوان
کودکانی که زودتر از سن طبیعی، بلوغ را تجربه می‌کنند، در کنار مشکلات جسمی از لحاظ روحی دچار چالش‌های متعددی می‌شوند در این شرایط نیاز است والدین:
- با صمیمت و آرامش واقعیت‌ها را برای فرزندشان شرح دهند.
- با مدرسه و معلمان دائما در تماس باشند.
- نگرانی‌های خود را کنترل کنند و برای چکاپ جسمانی از متخصص کمک بگیرند.
- فاجعه سازی نکنند و سختی قضیه را برای فرزند خود بکاهند.
- واقع بین باشند.
- مطالعات خود را بیشتر کنند تا در این زمینه اطلاعات خوبی کسب کنند.
- یک همراه و دوست واقعی باشند.
- از مشاوره نوجوان کمک بگیرند.
درمان بلوغ زودرس در کودکان
همانطور که در ابتدای متن گفته شد، در بسیاری از موارد نیازی به درمان وجود ندارد و تنها برای جلوگیری برخی از مشکلات، نیاز است که نوجوان تحت نظر یک پزشک متخصص باشد. اما در زمانی که پزشک به هر دلیلی نیاز ببیند این بلوغ را به تاخیر بیانداز از دارودرمانی کمک می‌گیرد و بلوغ را تا سن طبیعی خودش به تعویق می‌اندازد.
سخن آخر
بلوغ از مولفه‌های اصلی نوجوانی است که همه افراد آن را تجربه می‌کنند. در زمان بلوغ صفات ثانویه جنسی به همراه تغییر هورمون‌ها شکل می‌گیرد که در ظاهر نشانه‌های آن بروز می‌کند. سن طبیعی بلوغ در دختران و پسران به طور میانگین مشخص است، اما اگر کودکی زودتر از زمان طبیعی یعنی در دختران کمتر از 8 سالگی و در پسران کمتر از 9 سالگی ظاهر شود باید به متخصص مربوطه مراجعه کنند.
