یکی از مهمترین مولفه های سلامت روان مبحث اعتماد به نفس می باشد. افرادی که اعتماد به نفس دارند به توانایی های خود اعتماد دارند و به طور کلی احساس می کنند که بر زندگیشان کنترل دارند. کسانی که اعتماد به نفس کمتری دارند برای اینکه در مورد خودشان احساس خوبی داشته باشند بسیار به تایید دیگران وابسته هستند. آنها معمولا خطر نمی کنند چرا که از شکست می ترسند. آنان معمولا انتظار موفق شدن ندارند، معمولا خودشان را دست کم می گیرند و اگر تشویق یا تحسین بشوند آنرا کوچک جلوه می دهند یا رد می کنند. بر خلاف این افراد آدم های دارای اعتماد به نفس خطر رد شدن از طرف دیگران را قبول می کنند چراکه به مسیر و هدف خود اعتماد دارند؛ آنها خودشان را می پذیرند و احساس نمی کنند که باید خودشان را وفق بدهند تا پذیرفته شوند.
معمولا افراد در بعضی از جنبه ها اعتماد به نفس دارند ( مانند درس یا ورزش)، اما در بعضی از جنبه ها یا اعتماد به نفس ندارند ویا بسیار پایین می باشد. اگر از شما بخواهند خود را توصیف کنید، مجموعه ویژگی هایی برای توصیف خود به کار می برید. از صفاتی نام می برید که خود را واجد آنها می دانید و همچنین صفاتی را برمی شمرید که به تصور خود، آنها را ندارید. همین دیدگاه و تصوری که شما درباره خود دارید، اعتماد به نفس شما را تشکیل می دهد.
اعتماد به نفس و باور داشتن خود، نیاز اصولی و اساسی برای برخورداری از زندگی خوشایند است. این نیاز برای نگهداری سلامت و تعادل روانی و حتی تکامل وجودی ما بسیار ضروری است. شیوه های رفتاری ما در محل کار، در مسائل عاطفی، در نقش پدر و مادر، در رابطه با فرزندان و در پیشرفت امور زندگی، همه در گرو احساس ما از خویشتن است. بنابراین اگر نیاز به خودباوری و احساس ارزشمندی در انسان ارضاء نشود، ممکن است اثرات منفی زیادی در زندگی او داشته باشد؛ از جمله ممکن است احساس حقارت و خود کم بینی در فرد ایجاد شود. همچنین زیربنای اکثر مشکلات رفتاری افراد نداشتن اعتماد به نفس است. افرادی که به خود اطمینان ندارند، در مورد نحوه عملکرد خویش، خوش بین نخواهند بود و اکثرا احساس بی قابلیتی و حقارت می کنند و به راحتی دست از کوشش و تلاش می کشند.
تاثیر اعتماد به نفس بر احساسات و رفتار فرد
شخصی که از اعتماد به نفس بالایی بهره مند است، احساسات خوبی را که نسبت به خود و دیگران دارد، به راه های مختلفی ابراز می کند و به طور کلی احساس مثبت را ایجاد می کند. دیگران نیز به احساس مثبت او به راه های گوناگون پاسخ می دهند و او را می پذیرند.
تاثیر اعتماد به نفس بر آفرینندگی و خلاقیت
لازمه خلاقیت و آفرینندگی، شهامت و سازمان دهی منابع به شیوه های منحصر به فرد است. خودباوری به فرد قدرت تفکر و شهامت می دهد و او می تواند راه حل های نو طرح کند و امکان بروز خلاقیت ها فراهم می شود. او به سبب خلاقیت منحصر به فرد خود تایید می شود و این تایید، خودباوری او را افزایش می دهد. خودباوری باعث می شود فرد استعدادهای بالقوه خود را به فعلیت درآورد و از آزمودن و ایجاد کردن نترسد. همچنین از اشتباه نمودن نیز هراسی نداشته باشد.
تاثیر اعتماد به نفس بر یادگیری و پیشرفت تحصیلی
رابطه دو سویه قوی ای بین اعتماد به نفس و توانایی یادگیری وجود دارد. اعتماد به نفس باعث افزایش یادگیری و پیشرفت تحصیلی می شود و فرد با اشتیاق و اطمینان از عهده یادگیری و انجام تکالیف خود بر می آید و عملکرد وی موفقیت آمیز می شود. این عملکرد موفق به نوبه خود احساسات مثبت را تقویت می کند وبا هر پیشرفتی خود را با کفایت تر از پیش می داند. بنابراین خودباوری وی افزایش می یابد. برعکس، شخصی که خود را بی کفایت می داند، در آموختن هر تکلیف جدید، احساس ترس و درماندگی می کند و عملا نمی تواند به خوبی چیزی یاد بگیرد در نتیجه احساسات منفی افزایش می یابد.
عوامل موثر در ایجاد خودباوری و اعتماد به نفس
۱-همانند سازی با الگوها: انسان ابتدا با والدین خود وسپس با دیگر افراد مهم زندگی اش همانند سازی می کند. اگر الگوی وی فردی آرام، متین، باوقار، شجاع و صبور و استوار در برابر حوادث باشد، او نیز از آنها تبعیت کرده و به احتمال زیاد همان گونه خواهد شد.
۲-آموزش مهارت های لازم: توانایی در انجام امور، از عوامل مهم ایجاد اعتماد به نفس است. بسیاری از افراد نمی توانند اعتماد به نفس داشته باشند، زیرا مهارت کافی برای انجام وظایف خود کسب نکرده اند.
۳-تشویق: همه انسانها، چه کودک، وچه بزرگسال، تا آخر عمر نیاز به تشویق دارند. با تشویق و دادن احساس آرامش، انسان رضایت خاطر و اعتماد به نفس به دست آورده و برای جدیت بیشتر و تحمل دشواری ها آماده می گردد (البته نوع تشویق هم مهم و موثر است).
۴-انتخاب درست هدف: یکی از عوامل عمده احساس حقارت و نداشتن اعتماد به نفس، نرسیدن به اهدافی است که در زندگی انتخاب می کنیم. بنابراین باید بیاموزیم اهدافمان را درست انتخاب کنیم. هدف باید با امکانات و شرایط تطبیق داشته باشد و رسیدن به آن غیر ممکن نباشد و دست یافتنی باشد.
۵-مقایسه با دیگران: مقایسه کردن با دیگران، گاهی اوقات به نفع او و گاه به ضررش خواهد بود. اگر یک نفر همیشه خود را با افراد بالاتر از خود مقایسه کند، بدیهی است که اغلب اوقات احساس حقارت خواهد داشت. مقایسه با افراد به اصطلاح پایین تر ممکن است منجر به خودبینی شود. اگر قرار است مقایسه ای صورت گیرد، بهتر است فرد با موقعیت های قبلی خود مقایسه شود.
علائم و نشانه های ضعف اعتماد به نفس
۱- علائم ونشانه های فیزیکی:
معمولا اگر چند نشانه از نشانه ها زیر همزمان و متوالی در فردی دیده شود، او اعتماد به نفس کافی ندارد. لرزش خفیف دست ها، ظاهری نامنظم و نامرتب، صدای ضعیف ، لب های آویزان، پشت قوز کرده، صورت پژمرده و سیمای غمگین، چشمان بی فروغ ، گرفتگی مرتب عضلات، ناتوانی در مستقیم و خیره نگاه کردن به دیگران، خشک شدن لب، عرق کردن مفرط کف دست ها و زیر بغل.
۲-علائم و نشانه های شخصیتی:
افراد مبتلا به ضعف اعتماد به نفس در یک یا چند طبقه زیر جای می گیرند:
-افرادی که بیش از حد حساس و زودرنج هستند و احساساتشان فورا جریحه دار می شود.
-افراد کم رو و گوشه گیر یا مهاجم
-افرادی که واقعیت خود را پنهان می سازند.
-افرادی که لاف می زنند و به دیگران فخر می فروشند.
-افرادی که تشنه محبت و توجه دیگران هستند.
-افرادی که سعی می کنند در بحث و گفتگو همیشه غالب باشند.
-افرادی که شدیدا می خواهند کامل و بی عیب بودن به نظر برسند.
-افرادی که محتاج تصدیق دیگران هستند.
-افراد حراف، پرخور، سیگاری و…
-کسانی که نمی توانند به دیگران فرصت و امکان عرض اندام دهند.
-افرادی که نسبت به خود و دیگران شدیدا منتقد و معترض هستند.
-افرادی که نمی توانند به اشتباهات خود اقرار کنند.
-افرادی که سعی دارند با کوچک و تحقیر کردن دیگران خود را بهتر جلوه دهند و به عبارت دیگر برای تایید خود دیگران را تکذیب و تخریب می کنند.
۳-علائم و نشانه های روانی:
افراد با اعتماد به نفس ضعیف معمولا:
-مشوش و نگرانند.
-به خود اطمینان ندارند.
-احساس بی لیاقتی می کنند و در مشکلات خود غرق می شوند.
-خود را شکست خورده و بدشانس احساس می کنند.
-نسبت به دیگران بدبین هستند.
-نیاز شدید و بی پایان به پیروزی های مداوم و همه جانبه در زندگی دارند.
-حرص و طمع به مال اندوزی دارند.
-معتقدند که همیشه حق با آنها است.
-تصور می کنند که مجبورند همه توقعات دیگران را برآورده کنند.
