یکی از مهم ترین وظایف والدین تربیت فرزندان است. این که فرزندان در آینده چگونه با مسائل روبه رو می شوند، چگونه مشکلات را حل می کنند، در جامعه چه رفتاری از خود نشان می دهند و مسیر پیشرفت را طی می کنند یا نه، بستگی به نوع تربیت والدین دارد و اهمیت این موضوع را می رساند. موفقیت در تربیت کودکان موفقیت در جامعه را در پیش دارد. با شناختن استعداد های کودکان مسیر بهتری را برای تربیت استعداد ها و پیشرفتشان پیش رو داریم.
اهمیت استعداد یابی کودکان
استعدادیابی کودک و نوجوان برای پیش بینی توانایی هایی طبیعی که به صورت ظاهری در کودک و نوجوان دیده نمی شود. گاهی اوقات این سنجش و ارزیابی توسط تست های نرم افزاری، مداد کاغذی، مهارت های عملی و بازی و براساس ویژگی های جسمانی و روانی و اجتماعی همچنین تواناهایی تکنیکی می باشد. در شناخت استعدادیابی کودک و نوجوان تمامی جهت های شناختی، عاطفی، هنری، ورزشی، و حتی سنج شغلی و مشاوره تحصیلی قرار داده شده است. استعدادیابی کودک و نوجوان یکی از مهم ترین بخش های زندگی می باشدکه والدین باید دقت و توجه زیادی به آن داشته باشند. اهمیت این موضوع از سر آن است که با شناخت به موقع استعداد کودکان مسیر آینده را به درستی انتخاب می کنند.
استعداد یابی
ضرورت و اهمیت استعدادیابی کودک و نوجوان شامل موارد زیر است :
- توانایی درونی کودک مشخص می شود. دیگر نیازی نیست والدین با ثبت نام در کلاس های متعدد دست به آزمون و خطا زده و بعد از مدتی با پرداخت هزینه های بالا متوجه شوند این نوع استعداد هنری یا ورزشی در کودک یا نوجوان شان وجود ندارد.
- بعد از مشخص شدن نقاط قوت و ضعف می توان نقاط قوت را تشدید کرده و نقاط ضعف کودک را همراه با مشاوره به یک سطح بهینه رساند.
- مرکز مشاوره ی شکرانه با ارائه ی بهترین خدمات در زمینه ی تست های استعداد یابی و هوش کودکان به همراه اتاق بازی درمانی آماده خدمات رسانی به فرزندان شماست.
- والدین می توانند اطمینان حاصل کنند که فرزندشان در آینده چه نوع رشته ی تحصیلی را باید انتخاب کند تا در دانشگاه موفق تر حاضر شوند.
- تست ها و مشاوره هایی که در زمینه ی استعداد یابی کودکان انجام می شود به آن ها کمک می کند با توجه به علایق خودشان هدف های آینده را انتخاب کنند.
اگر کودکی در چندین زمینه دارای استعداد باشد چه کاری بایستی انجام داد؟
پر واضح است که در مسیر تحصیل و شغلی کودکان بایستی استعداد خاصی را برگزید و برای وارد شدن به جامعه و دنیای کار آن استعداد را پرورش داد. پس والدین نباید به طور همزمان کودک را وارد تمامی زمینه هایی که دارای استعداد می باشد کرد، چرا که کودک مطمئنا دچار خستگی و دلزدگی ناشی از فعالیت های مختلف و متنوع میگردد. و همین خستگی موجب دلسردی و گرفتن انگیزه کودکان می شود، لذا کودکان به ادامه راه نمی پردازند. بسیاری از والدین می خواهند کودکشان به آن آرزوهایی که خود داشتند ولی نتوانستند دست یابند را وادار میکنند که برسند ولی دریغ از اینکه این امر جواب معکوس خواهد داد.
نکته ای که والدین بایستی به آن توجه نمایند این است که میان علاقه و استعداد کودک بایستی تفکیک قائل گردند. چه بسیاری از والدین که تصور میکنند که چون فرزندشان به یک زمینه کشش و گرایش دارد، پس استعداد دارد. این علاقه مندی مندی ممکن است در اثر تاثیر پذیری از تلویزیون و اینترنت باشد ویا از دوستان کودک باشد. به عنوان مثال ممکن است یک کودکی به فوتبال بسیار علاقمند باشد، ولی این علاقه مندی حاکی از این که دارای استعداد ورزش فوتبال است نخواهد بود.
آیا کودکی بدون توانایی خاصی وجود دارد؟
بسیار فراوان و شایع است که کودکی از استعدادی برخوردار است ولی هنوز کشف نگردیده است و در نتیجه در مسیر پرورش قرار نگرفته است. هیچ کودکی نیست که دارای استعداد خاصی نباشد، مگر آنکه دارای نقص ذهنی باشد. از این روی باید هر کودکی را تست کرد تا توانایی خاص او مشخص گردد.
آیا استعدادی که به موقع کشف نگردد، ضعیف یا محو می گردد؟
استعداد را می توان به مانند اعضای بدن انسان تشبیه کرد. اگر عضوی، فعالیت طبیعی خود را انجام ندهد، پس از مدتی برای شروع فعالیت عضو مذکور نیاز به زحمت و تلاش بیشتری است. مثلا نوازنده ای که دو هفته به تعطیلات می رود، پس از بازگشتن احساس می کند که از توانایی و مهارتش کاسته شده است. از این رو می کوشد که با تمرین بیشتر مهارت خود را به سطح قبل از تعطیلات برساند. یا مثلا کارمندانی که با ثبت داده و کدهایی در رایانه سروکار دارند کاملا این قضیه برایشان محسوس است. هر چقدر که زمان تمرین نکردن بیشتر باشد، برای روی فرم آمدن مجدد تلاش به مراتب بیشتری می طلبد. حال سوال این است که چه میزان از زمان پرورش استعدادش گذشته است؟باید بدانیم که مدیر آژانس بین المللی استعداد یابی بیان کرده است که برای سنجش استعداد یابی کودکان و نوجوانان سن بین ۳ سالگی تا ۱۵ سالگی می باشد. اما خبر خوب برای بزرگسالان آن است که دو استعداد از این سن مستثنی میباشد؛ و آن یکی استعداد نقاشی و دیگری استعداد نویسندگی می باشد که سن و سال نمی شناسد. بسیاری از نویسندگان مشهور بعد از سن چهل سالگی به نویسندگی پرداخته اند. و بسیاری از نقاشان هم در بزرگسالی پی به استعداد خود برده اند.
نقش انگیزه در استعدادیابی کودکان
انگیزه نقش مهمی در تحقق بخشیدن به استعدادیابی افراد دارد. افراد بسیاری وجود داشته اند که هم از لحاظ وراثت و هم از لحاظ محیط شرایط بسیار عالی داشته اند، اما هیچ گاه نتوانسته اند به کار مهمی دست بزنند. به نظر می رسد در این میان یک عنصر وجود دارد که نقش تعیین کننده ای در سرنوشت انسانها ایفا میکند؛ و آن عنصر انگیزه یا گرایش می باشد. همه ما افرادی را می شناسیم که در سنین پایین تر در کاری، واقعا خوب و عالی ظاهر شده اند. این مهارتها یا توانایی ها احتمالا در سنین خیلی پایین بروز کرده اند و همین بیانگر استعداد ژنتیکی آنها بوده است. به نظر میرسد که این افراد در محیطی پرورش یافته اند که به رشد آنها در این زمینه کمک کرده یا آن را پرورش داده است، اما هرگز قدمی در جهت رشد مهارت خود برنداشته اند، یا تا جایی که دیگران انتظارش را داشته اند، پیش نرفته اند. مشکل چیست؟ عنصری که باید اضافه می شد و استعداد این افراد را در زمینه ای خاص به حداکثر شکوفایی می رساند، انگیزه بوده است.
افرادی نیز هستند که به وضوح استعداد یا محیط پرورش دهنده نه چندان مطلوبی داشته اند، اما توانسته اند به سطوح بالایی از موفقیت دست پیدا نمایند. انگیزه می تواند بسیار عامل موثری در موفقیت ها و آینده افراد باشد. در عین حال که داشتن استعداد ذاتی و یک محیط غنی و رشد دهنده تاثیر فوق العاده ای دارد، اما بیشتر افرادی که به موفقیت رسیده اند، بیشتر به علت انگیزه رشد کرده اند.
اگر کودکی فکر کند که استعداد خاصی دارد و در واقع ان استعداد را ندارد، چه باید کرد؟
در اینجا به کودک مهلت داده شود تا به زمینه خاص مورد علاقه اش بپردازد. زمانی که باید در نظر گرفت بین یک سال تا هجده ماه است. در طی این مدت کودک باید کاملا از سوی والدین حمایت شود، گویی فرزندشان واقعا دارای چنین استعدادی است. اگر کودک به نتیجه ای نرسید، خود پی می برد که فاقد آن استعداد است و راه را اشتباه رفته است. این زمان سپری شده کاملا از بین نرفته است. کودک در طی این مدت به کسب مهارتهایی پرداخته که حتما برایش مفید خواهد بود. و همچنین از نظر روانی نیز پخته تر می گردد.
اگر کودکی فقط در ابتدا بسیار مستعد خودش را نشان داد چه باید کرد؟
در اینجا مهمترین کاری که بایستی صورت پذیرد این است مکه اول باید دید آیا کودک از ادامه آن کار هنوز هم لذت می برد. برای این کار بایستی با ذهن باز عمل کرد. بسیاری از والدین کاری که خودشان نتوانسته اند انجام دهند را از کودکشان انتظار دارند. وقتی کودکی پا به زمینه ای می گذارد که مناسبش نیست، خیلی زود به سقف موفقیت می رسد و دیگر نمی تواند بالاتر برود. اگر کودک به هر دلیلی نتوانست ادامه دهد، باید به او استراحت داد. اصرار بر ادامه هیچ فایده و ثمری ندارد. همچنین قطع کردن آن فعالیت هم برای همیشه نیز امری نادرست است، چرا که موجب می گردد کودک دیگر نتواند به آن برگردد.
باید بررسی گردد که آیا کودک علاقه ای به ادامه دادن دارد؟ در صورت مثبت بودن پاسخ، کودک می تواند کارش را ادامه دهد. و اما اگر از ادامه دادن کارش خسته و بی انگیزه شده باشد، او می تواند کارش را رها کند و وقت آن رسیده است که به زمینه ای دیگر بپردازد.
والدین بایستی کودک را تشویق نمایند. بایستی به کودک اطمینان داد که می تواند موفق شود و هنگامی که پیشرفت هر چند کوچک داشت، باید مورد تشویق قرار گیرد. البته نباید از او انتظار داشت که در این زمینه به خصوص به مدارج بالا برسد. کودک با نگاهی واقع بین می تواند به کارش ادامه دهد و چه بسا در صورت تلاش فراوان ممکن است پیشرفت قابل ملاحظه ای بکند.
آیا ممکن است کودکی در زمینه ای خاص استعداد کمی داشته باشد، اما سالها بعد در همان زمینه بسیار با استعداد نشان دهد؟
این امر بسیار اتفاق می افتد، چرا که انسان ربات نیست که بر مبنای صفر و یک تعریف شده باشد. برخی از کودکان به کندی پیش می روند، اما چنین چیزی مانع از رسیدن به مدارج بسیار بالا نمی گردد. نکته مهم این است که به اینگونه افراد باید زمان بیشتری داد. نمونه بارز ای دسته از کودکان آلبرت انیشتین است. او در دوران کودکی شاگرد متوسطی بود و حتی در درس شیمی هم بسیار ضعیف بود. اما همین شاگرد متوسط با تغییر انگیزه در خود توانست به مدارج بالای علمی دست پیدا کند و نظریه معروف نسبیت را مطرح نماید. کودکی که به کندی حرکت می کند ممکن است در زمینه ای کم استعداد نشان دهد، اما در بزرگسالی در آن بدرخشد. باید به کودک انگیزه یا اجازه داد تا خود انگیزه ای برای تلاش بیشتر بیابد. صبر، توجه به کودک و مهر ورزیدن به او از عناصر اصلی موفقیت این دسته از کودکان است.
به نظر شما فرزند/فرزندانتان دارای کدام یک از استعدادها ذیل می باشد:
استعداد حس ارتباطی، استعداد شم اقتصادی، استعداد بازیگری، استعداد ورزشی، استعداد موسیقی، استعداد خلاقیت هنری، استعداد حس روابط اجتماعی، استعداد قوه تخیل، استعداد مهارت دستی، استعداد ذهنیت منطقی، استعداد علاقه، استعداد اراده، استعداد حس مشاهده، استعداد حافظه دیداری یا شنیداری، استعداد خوشبختی. لازم به ذکر است که در کلینیک روانشناسی شکرانه آقای رضا کوشکستانی(روانشناس بالینی) استعدادیابی کودکان و نوجوانان در فاصله سنی ۳ تا ۱۵ سالگی صورت می پذیرد. و بعد از سنجش استعداد ها مشاوره لازم در مورد چگونگی پرورش استعدادهاو راهنمایی به والدین تشکیل می شود. با استعدادیابی کودکان میتوان آینده ای روشن و درخشان برای آنها متصور گردید. به این شکل که پس از سنجش استعدادها میتوان آنها را پرورش داد تا فرزندان بخوبی از آن بهره مند گردند. بزرگسالانی که به بسیاری از آرزوهای خود که در کودکی داشتند و به آنها دست پیدا نکردند این مبحث برای آنها بسیار حائز اهمیت میباشد.
تعریف استعداد
ذوق و توانمندی ای که در افراد نهفته است و شخص میتواند با استفاده از این نعمت در زمینه های علمی، عملی، صنعتی یا هنری به موفقیت هایی بالاتر از حد متوسط سایر افراد نایل شود.
متاسفانه باورهای مردم بر این است که افراد کمی دارای استعداد هستند، ولی بر خلاف این باور غلط باید بدانیم که تقریبا همه انسانها دارای حداقل یک استعداد هستند، اما بخاطر شرایط محیطی، اجتماعی، فرهنگی و یا حتی پزشکی امکان کشف آن استعداد و پرورش آن میسر نشده است. نه تنها کشف توانایی ها و استعداد فرزندان مهم است بلکه به موقع کشف کردن آن مهمتر است؛ چراکه بسیاری از استعدادها اگر به موقع کشف نگردند، دیگر امکان پرورش و توسعه آن نخواهد بود.
مساله ای که تاسف بار است این است که اگر یک بزرگسال پی به استعداد خود ببرد، تنها در حد سرگرمی می تواند به ان مشغول شود. البته خبر خوب نیز در این میان میباشد، و آن این است که دو استعداد نقاشی و نویسندگی را میتوان در سنین بزرگسالی پرورش داد. به عنوان مثال روسو آن نقاش معروف استعداد خود را پس از دوران بازنشستگی کشف کرد.
باید بدانیم که استعداد همان نبوغ و نابغه بودن نیست. بلکه نبوغ مرحله ای برتر از استعداد است. نابغه به فردی گفته می شود که از هوش و بالاترین استعداد، بعلاوه ابتکار و خلاقیت عالی برخوردار میباشد. پژوهش ها نشان داده اند که فقط حدود یک درصد از انسانها جزء نوابغ محسوب می گردند.
عامل استعداد چیست؟
همیشه این سوال مطرح است که چرا برخی از افراد نسبت به سایر افراد از توانمندی ها و استعدادهای خاصی برخوردار هستند.آیا نوزادی که به دنیا می آید استعدادها را به همراه خود می آورد و یا در مراحل تحولی و رشد به این توانایی ها دست پیدا میکند.آنچه که مشخص شده است هم ژنتیک و هم محیط در استعداد افراد نقش دارند.
از چه سنی می توان متوجه گردید که کودک دارای چه استعدادی میباشد؟
سن مشخصی برای این امر وجود ندارد. همه چیز به هوشیاری، علایق و نگاه والدین بستگی دارد. بعضی از نوزادان از همان هفته های اول پس از تولد توانایی برقراری ارتباط شگفت انگیزی با محیط پیرامون از خود نشان می دهند.مانند: توانایی در نگاه به محیط، تکان دادن دست ها، حتی خنده ها و یا کشیده شدن به سمت سایر افراد که کاملا مشهود می باشد. می توان گفت که کودکی که قاشق را به سمت دهان خود برده و غذا از قاشق نمی ریزد، این کودک درک بالایی از فضا دارد. یا مثلا کودکی علاقه شدید به شنیدن موسیقی از خود نشان می دهد. کودکی که در چند ماه اول زندگی خود روی پاهایش می تواند بایستد، و از تخت خود سعی میکند بالا رود شاید بتوان یک آکروبات خوب گردد. تشخیص این نوع توانایی ها بایستی توسط متخصین بررسی و تحلیل گردد.چرا که بسیاری از والدین دچار خطای هاله ای ویا خطای جانبداری میگردند و تصور میکنند که فرزندشان دارای تمامی استعدادها میباشد. و در نهایت از همین متخصصین (روانشناسان) میتوانند، والدین کمک و راهنمایی بگیرند تا بذر و نهالی که دارند را رشد دهند و تبدیل به درختی تنومند با محصولاتی زیبا کنند.
اگر کودکی چند استعداد برابر داشت چه کنیم؟
برخی کودکان در سنجشی که توسط روانشناسان متخصص صورت میگیرد ممکن است در استعداد های جسمانی، فکری، دستی، هنری نمراتی برابر کسب کنند. در این گونه موارد تنها کسی که میتواند انتخاب نماید فقط خود کودک میباشد. آنچه که مهم است علاقه و کشش کودک است. وظیفه والدین این است که به فرزندانشان حق انتخاب دهند. و اگر در بین راه کودک به استعداد و توانایی دیگری که دارد علاقه نشان داد والدین بایستی نه تنها راه را برای او باز نمایند، بلکه بایستی او را نیز تشویق نمایند. چه بسیاری از بزرگسالانی که می گویند” من استعداد فلان کار را داشتم، ولی مانعم شدند” در عصر کنونی درک بهتر کودکان، گوش سپردن به صحبت های کودکان و قبول یا عدم پذیرش خواسته های آنها با دلایل منطقی چنین موقعیت هایی را کمتر پدید می آورد. در پایان بایستی گفت که در کلینیک روانشناسی شکرانه استعدادیابی کودکان و نوجوانان از سن ۳ سالگی تا ۱۵ سالگی توسط روانشناس بالینی آقای رضا کوشکستانی انجام می گیرد.
