واحد اجتماعی خانواده از اساسی‌ترین نهاد‌های جامعه محسوب می‌شود. خانواده با خانوار تعریفی متفاوت از هم دارند. در تعریف خانواده چیست گفته می‌شود خانواده، یک مفهوم جامعه شناختی به شمار می‌رود و ترکیب یک زن و مرد است که می‌توانند فرزندانی هم داشته باشند. اما خانوار یک مفهوم جمعیت شناختی محسوب می‌شود که برعکس خانواده شرط خویشاوندی برایش وجود ندارد. یک شخص به تنهایی می‌تواند خانوار را تشکیل دهد. هر خانواده‌ای یک خانوار محسوب می‌شود درصورتیکه الزما هر خانواری نمی‌تواند خانواده باشد
انواع خانواده به دسته بندی‌های متنوعی تقسیم می‌شود. اما در ذهن اکثر افراد خانواده از پدر و مادر و فرزندان تشکیل شده است. به طور کلی انواع خانواده از ۳ منظر تقسیم می‌شود:
۱- کاربردی
خانواده از منظر کاربردی به دو صورت دسته بندی می‌شود:
- زیستی: گروهی که از پدر و مادر و فرزندان تشکیل شده است.
- آماری: افرادی که در زیر یک سقف کنار هم زندگی می‌کنند. اهداف و اقتصاد مشترک دارند و دور یک سفره غذا می‌خورند.
۲- کارکردی
از منظر کارکردی نیز به دو دسته تقسیم می‌شود:
- جهت یابی: خانواده‌ای که فرزند در آن متولد می‌شود، رشد می‌کند، عقاید و گرایش های خود را از والدین کسب می‌کند، به دنبال اهداف و اروزها خودش می‌رود.
- فرزندآوری: این نوع خانواده از زن و شوهر تشکیل شده است و کارکرد اصلی آن‌ها تولید مثل است.
۳- نحوه زندگی و نوع معیشت
خانواده به سه دسته شهری، روستایی، عشایری نام گذاری می‌شود. این ۳ شکل از نوع معشیت در کنار تشبهات فراوان، تفاوت‌هایی را هم دارا هستند که وجه تمایز آن‌ها محسوب می‌شود.
انواع خانواده از نظر ساخت و روابط درون افراد
۱- خانواده هسته‌ای: به خانواده‌هایی که در آن زن و مرد به همراه فرزندان ازدواج نکرده در کنار هم زندگی می‌کنند و حداکثر دو نسل در آن وجود دارد خانواده هسته‌ای می‌گویند. تصمیم گیری در این نوع خانواده می‌تواند به صورت مستقل، نیمه وابسته و وابسته باشد.
۲- خانواده گسترده: خانواده گسترده خانواده توسعه یافته‌ای است که از مرد و زن، فرزندان ازدواج کرده یا نکرده، همسر یا کودکان فرزندان ازدواج کرده و اقوام و بستگان دیگر تشکیل شده است. در نوع گسترده معمولا چند هسته زناشویی دیده می‌شود که بیش از دو نسل در آن زندگی می‌کنند.
۳- خانواده با ملحقات: در این نوع از خانواده، یک یا چند خویشاوند یکی از زوجین، با آن ها زندگی می‌کنند. تفاوت ملحقات با گسترده در این است که رئیس خانه یکی از زوجین اصلی (هسته‌ای) خانواده است.
۴- خانواده ناقص: در این نوع به هر دلیلی یکی از اعضای اصلی (مرد، زن، فرزند) وجود ندارد. خانواده ناقص به ۴ دسته تقسیم می‌شود:
- خانواده نخستین: زن و شوهر جوان که تازه ازدواج کرده‌اند و فرزندی ندارند.
- خانواده سومین: در این خانواده پدر و مادر پا به سن گذاشته‌اند و فرزندان ازدواج کرده و از منزل پدری خارج شده‌اند.
- خانواده بی‌فرزند: زن و شوهری که به دلیل بچه دارنشدن، فرزندی ندارند.
- خانواده از هم گسیخته: خانواده‌ای که به علت مرگ، جدایی، طلاق، مهاجرت، طرد خانواده و.. یکی از اعضای اصلی را ندارد.
انواع خانواده از دیدگاه رواشناسی
خانواده مرکزی
خانواده مرکزی به اسم خانواده ابتدایی یا سنتی هم شناخته می‌شود. والدین و فرزندان این نوع از خانواده را شکل می‌دهند. امروزه این سبک به رو به کاهش است اما طبق تحقیقات به عمل آمده همچنان ۶۹ درصد کودکان در خانواده مرکزی رشد می‌کنند.
مزایا:
- ثبات داشتن در امور فرهنگی و اقتصادی
- پایداری وضعیت رشدی کودکان
- ارتباط اجتماعی مناسب
- بهداشت و اموزش مناسب
- زیادتر بودن خانواده مشابه
- الگوی خوبی بودن والدین
- موفقیت بیشتر فرزندان
معایب:
- توجه بیش از اندازه پدر و مادر
- عادی بودن اختلافات
- ایجاد استرس با محرومیت اعضا
خانواده مجردی
در این سبک یکی از والدین با یک فرزند یا فرزندان در کنار هم زندگی می‌کنند. با افزایش طلاق در جوامع امروزی این نوع خانواده در حال افزایش است.
مزایا:
- اعضای خانواده باهم صمیمی تر هستند و ارتباط نزدیک‌تری دارند.
- انعطاف پذیری بین اعضا بیشتر است.
- اعضای خانواده وظایف خود را به خوبی انجام می‌دهند.
- از خانواده‌های سنتی در بیشتر مواقع بهترعمل می‌کنند.
معایب:
- زمان زیادی را برای به دست آوردن پول صرف می‌کنند که نیازمند تلاش و انرژی بسیاری است.
خانواده وابسته
از خانواده وابسته به عنوان خانواده قدیمی هم یاد می‌شود. آن‌ها برای حمایت و رسیدن به اهداف مشترک در کنار هم زندگی می‌کنند. برای مثال فرزندی که بعد از ازدواج با بچه‌های خودش در منزل پدر و مادرش زندگی می‌کند.
مزایا:
- مراقبت از سالمندان
- احترام به یکدیگر
- حمایت اجتماعی
- روابط نزدیک
معایب:
- مداخله در حریم خصوصی یکدیگر به علت نزدیکی اعضا
- مشکلات مالی
خانواده بدون فرزند
زوجینی که بعد از ازدواج به هر دلیلی نمی‌خواهند یا نمی‌توانند فززند داشته باشند، خانواده بدون فرزند را تشکیل می‌دهند.
مزایا:
- آزادی بیشتری در برنامه ریزی‌های زندگی مانند سفر، تفریح، شغل، تحصیل و.. دارند.
- درآمد بیشتری دارند و مخارج آن‌ها کمتر است.
- نیازی به مراقبت فرزند وجود ندارد.
- زمان بیشتری را با هم سپری می‌کنند.
- دغدغه‌های متفاوتی دارند.
معایب:
- احساس از دست دادن چیزی را دارند.
- امکان دارد نسبت به اطرافیانی که دارای فرزند هستند حسادت کنند.
خانواده متحد
این نوع خانواده شامل یک یا چند خانواده وابسته به یکدیگر است. ممکن است اعضای این خانواده به هر دلیلی از هم جدا شده باشند به همین دلیل دیگر اعضا تصمیم می‌گیرند به شکل متحد با هم دیگر زندگی کنند. آن‌ها اغلب دارای فرزند کوچک هستند.
مزایا:
- فرزندان جدای پدر و مادر مراقبان دیگری دارند.
- خواهر و برادرهای جدیدی برای فرزندان وجود دارد.
- همدلی و همبستگی بیشتر دیده می‌شود.
- درآمد بیشتر و کمک به یکدیگر وجود دارد.
معایب:
- تربیت کودکان دشوار است.
- خانواده‌ها ممکن است با هم اختلاف نظر داشته باشند.
- سلایق متفاوتی وجود دارد.
خانواده وابسته به پدر بزرگ و مادر بزرگ
در این سبک خانوادگی وابستگی زیادی در جنبه‌های عاطفی و مالی به پدر بزرگ و مادر بزرگ یکی از زوجین قرار دارد.
مزایا:
- احترام در این خانواده حرف اول را می‌زند.
- ارتباط نزدیکی بین اعضا قرار دارد.
- تجربیات بزرگ ترها برای فرزندان بسیار مفید است.
معایب:
- ممکن است در تربیت فرزندان دخالت کنند.
- سلامت پدر بزرگ و مادر بزرگ ممکن است بر فرزندان اثر بگذارد.
- آسایش و آرامش پدر بزرگ و مادر بزرگ مختل می‌شود.
خانواده ترکیبی چیست؟
در خانواده ترکیبی یکی یا چند نفر از اعضای اصلی ناتنی هستند. امروزه به علت افزایش طلاق بیشتر شاهد خانواده‌های ترکیبی هستیم. پدر،مادر، خواهر یا برادر در این نوع خانواده می‌تواند ناتنی باشد. زنان و مردان با ازدواج مجدد می‌توانند خانواده‌ای ترکیبی تشکیل دهند که ممکن است متشکل از فرزندان همسر از ازدواج قبلی و فرزندان خودشان باشد. این خانواده‌ها عموما با چالش‌های بسیاری روبه رو هستند. ناسازگاری، تنش، ضربه روحی به کودکان، آسیب‌های روانی و.. تنها بخشی از مسائل پیش رو خانواده ترکیبی است. مشاوره خانواده نقش بسزایی در کاهش تنش‌ها وآموزش مهارت حل مسئله در این زمینه را دارد.
خانواده ناتنی با چه مسائلی روبه رو است؟
پذیرفتن فرد جدید در خانه برای فرزندان کار بسیار دشواری است. خیلی از کودکان و نوجوانان از پدر یا مادر خود دلگیر می‌شوند که چرا شخصی را جایگزین پدر یا مادر تنی خود کرده است. تربیت فرزندان در این سبک از مسائل مهمی است که پیش روی خانواده‌ها قرار دارد. مشاوره ازدواج مجدد به افراد کمک می‌کند تا تنش‌ها را به حداقل برسانند و با اقدام اصولی، در این راه قدم بردارند. روانشناس متخصص به والدین کمک می‌کند تا میان فرزندان ناتنی سازگاری ایجاد کنند.
مسائل پیش روی زن و مرد در خانواده ناتنی
والدین در این نوع خانواده بین خواسته فرزندان، همسرفعلی و حتی همسر سابق خود گیر می‌افتند و دچار تعارض می‌شوند. آن‌ها برای مدیریت اوضاع نیاز به توانایی و صرف انرژی بالایی دارند. گاهی اوقات سال‌ها زمان می‌برد تا شرایط بهبود پیدا کند. عدم سازگاری فرزندان و مشکلاتی که ایجاد می‌کنند باعث می‌شود والد سرخورده شود و احساس افسردگی کند. فرزندان در هر زمانی که بین زن و شوهر کدورتی حس کنند از موقعیت استفاده می‌کنند تا با دامن زدن به شرایط در برابر خواهر یا برادر ناتنی خود کسب قدرت کنند.
مسائل پیش روی فرزندان در خانواده ترکیبی
- شریک شدن پدر یا مادر خود با بچه‌های ناتنی دیگر از اولین مشکلات هر فرزندی در خانواده ترکیبی به شمار می‌رود.
- فرزندان به تنهایی عادت کرده و در زمانی که مجبور می‌شوند با خواهر و برادر ناتنی خود اتاقشان را تقسیم کنند، دعوا ها و اختلافات آغاز می‌شود.
- کودک موقعیت قبلی خود را با ایجاد شرایط جدید در خانواده از دست می‌دهد.
- بسیاری از خانواده با ورود اعضای جدید به خانه‌ای دیگر نقل مکان می‌کنند. این موضوع باعث می‌شود فرزندان از دوست و مدرسه خود جدا شوند. پذیرش این موضوع برای آن‌ها امری سخت محسوب می‌شود. مشاوره کودک و مشاوره نوجوان به شما در مدیریت این اوضاع کمک می‌کند.
خانواده ترکیبی باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد؟
- احساس رضایت بیشتر از زندگی با پیوند رابطه جدید برای زوجین
- دلسوزی و فداکاری برای فرزندان تا جای خالی والدین تنی خود را احساس نکنند.
- روابط صمیمی بین فرزندان تا مانند خواهر و برادر تنی بشنوند.
- درک کودکان و شرایط حساس آن‌ها
- درک نوجوانان و رفتار متناسب با سن بحرانی بلوغ
- داشتن صبر و شکیبایی برای رسیدن به یک خانواده موفق
- کمک گرفتن از مشاور برای رسیدن به خانواده سالم و شاد
- شکل گیری دوباره تمامی قوانین و مقررات خانه. (برای مثال تعطیلات، ساعت خواب، کارهای روزمره و شرح وظایف با ورود اعضای جدید باید دوباره برنامه ریزی شود.)
چه زمانی مشکلات فرزندان در خانواده ترکیبی بیشتر می‌شود؟
هر چقدر خانواده ناتنی گسترده‌تر باشد و تعداد اعضای جدید بیشتر باشد، برقراری رابطه مستحکم و عاطفی بین آن‌ها سخت‌تر می‌شود. افرادی که چندین بار ازدواج کرده‌اند یا زنان و مردانی که چند همسری را اختیار می‌کنند، بیشتر از دیگران با مشکل روبه رو می‌شوند.
نتیجه گیری
خانواده از انواع و ساختارهای بسیار زیادی برخوردار است که در این مطلب فقط به بخش کوچکی از آن‌ها اشاره کردیم. خانواده یکی از ارکان‌های بسیار مهم در جامعه محسوب می‌شود. اهمیت خانواده از آنجایی مشخص است که سلامت آن بر سلامت جامعه تاثیر مستقیم دارد. یکی از مزایای شناخت مفهوم خانواده و انواع آن، این است که در زمان ازدواج میتوانید بررسی دقیق تری از سبک تربیتی همسر آینده خود داشته باشید. موضوعی که در تمامی انواع خانواده مهم است داشتن ارتباطی سالم و صمیمی بین اعضا است. فرد در هر سبکی از خانواده باید احساس امنیت، آرامش، نشاط و همدلی داشته باشد تا بتواند در مسیر موفقیت گام بردارد. کمک گرفتن از مشاوره ازمواردی است که به هرخانواده در هر شرایطی کمک می‌کند.
