اضطراب امتحان نوعی خوداشتغالی ذهنی است که با خود کم انگاری و تردید درباره توانایی های خود، مشخص می شود و غالبا به ارزیابی شناختی منفی، عدم تمرکز حواس، واکنش های جسمانی نامطلوب و افت عملکرد تحصیلی فرد منجر می شود.
شیوع:
در مورد شیوع سنی و کلاسی اضطراب امتحان باید گفت که با زیاد شدن سن و بالا رفتن پایه تحصیلی اضطراب امتحان افزایش می یابد و به نظر می رسد اضطراب امتحان بین سنین ۱۰ تا ۱۱ سالگی شکل گرفته و ثبات پیدا می کند و تا بزرگسالی ادامه می یابد. به نظر می رسد دختران بیش از پسران اضطراب امتحان را تجربه می کنند.
در دختران، تشویق به پذیرش اضطراب و قبول آن به عنوان یک ویژگی زنانه دیده می شود و آن را ویژگی زنانه ادراک می کنند و یا به عبارتی دختران یاد می گیرند که به هنگام اضطراب به طور منفعلانه تسلیم شوند. در حالی که پسران در مورد پذیرش اضطراب دفاعی برخورد می کنند و آن را تهدیدی برای احساس مردانگی خود به حساب می آورند.
پسران می آموزند که با اضطراب کنار آمده و یا آن را انکار کنند و راه هایی برای مقابله و تسلط بر آن پیدا کنند و در سبب شناسی اضطراب امتحان می توان به نقش سه عامل شخصیتی، خانوادگی و آموزشگاهی اشاره داشت.
نشانه ها و علایم اضطراب امتحان
- ناراحتی‌های گوارشی، آشفتگی معده، سرگیجه، بی‌اشتهایی، حالت تهوع
- تپش قلب، بی‌خوابی، تنگی و کوتاهی نفس
- لرزش در صدا، ضعف، عرق کردن کف دست
- لکنت زبان، خشکی دهان
- عدم تمرکز، آشفتگی ذهن، ارزیابی غلط از توانایی های خود، افت تحصیلی، بیزاری از مدرسه، خطاهای ادراکی، حواس پرتی، هیجانات افراطی، کاهش سیستم ایمنی بدن
- نقش خانواده در کاهش اضطراب امتحان
- ایجاد جو عاطفی دور از تنش و مشاجره در خانه
- محدود نمودن میهمانی و رفت و آمدهای مکرر
- توجه به خواب، استراحت و تفریح دانش‌آموز
- کاهش یا حذف وظایف محوله خانگی به دانش‌آموز در زمان امتحانات
- حمایت عاطفی و اطمینان بخشی در دوران امتحانات به دانش آموز
- کاهش زمان تماشای تلویزیون تا حد امکان در زمان امتحانات
- خودداری از ایجاد ترس ودلهره در دانش آموز
- خودداری از فشار و توقع بیش از حد برای مطالعه از دانش آموز
- خودداری از سرزنش دانش آموز به واسطه ی امتحان ناموفق
- خودداری از حبس نمودن دانش آموز جهت مطالعه
- پیش بینی تغذیه مناسب و قوی ویژه دانش آموز در ایام امتحانات و عدم مصرف مواد کافئین دار مانند: نوشابه، قهوه و غذاهای ادویه دار در برنامه غذایی
- عدم بروز انتظار بالا و کمال گرایی از فرزندان از سوی خانواده نسبت به نمرات بالا
- عدم مقایسه فرزندان با یکدیگر و با دیگران
- عدم تأکید مکرر به درس خواندن
- ایجاد انگیزه، تقویت روحیه با ارایه پاداش و تقویت های مطلوب
- مرور برگه های امتحانی فرزندان به منظور شناسایی و رفع نقاط ضعف درسی آنان
۱) عوامل شخصیتی:
در بین این عوامل می توان به اضطراب عمومی، عزت نفس پایین، استناد درونی شکست ها، خودکفایی پایین، هوش متوسط و کم بودن انگیزه موفقیت اشاره کرد.
۲) عوامل خانوادگی:
توجه بیشتر خانواده ها به وضع درسی بدون توجه به راه و رسم توجه صحیح چه بسا همین توجه زیاد می تواند عامل ایجاد اضطراب امتحان شود. بنابراین انتظارات نامعقول و بیش از حد توان افراد، می تواند در آنان ایجاد اضطراب کند. به جز انتظارات بیش از حد والدین، الگوهای خشک و غیرقابل انعطاف پروری، تنبیه و سرزنش، عدم ارائه تشویق و تقویت و وضعیت اجتماعی و اقتصادی پایین نیز در بین عوامل خانوادگی یا اضطراب امتحان هم بستگی دارند.
۳) عوامل آموزشگاهی:
این عوامل مربوط به محیط مدرسه و دانشگاه و موقعیت امتحان است. از آن جمله: انتظارات نابجای استاد و معلم، سخت بودن امتحان، مراقبین امتحان، محدودیت زمانی در جلسه امتحان، محیط نامناسب امتحان و وجود عوامل مزاحم مثل سر و صدا، نور و تهویه نامناسب اشاره کرد؛ به نظر می رسد هنگامی که اضطراب از حد معینی افزایش یابد عملکرد فرد کاسته می شود در حالی که اضطراب خفیف یا مقطعی ممکن است سبب افزایش کار و فعالیت شود.
نشانه های اضطراب سازنده
- دانش آموز علاوه بر نشان دادن حساسیت مناسب به درس، روند زندگی معمولی خویش را ادامه می دهد. مثل: خوردن، خوابیدن و حرف زدن با خانواده.
- دانش آموز هنگام مطالعه نوعی از هیجان مثبت دارد.
- بیشترین وقت خود را برای خواندن درس صرف می کند نه همه وقت خویش را.
- با آرامش و اطمینان بیشتری مطالعه می کند.
- عوامل محیطی تاثیر کمتری بر او دارند.
- آنچه را که مطالعه می کند به راحتی می تواند در ذهنش نگه دارد و یا به حافظه بسپارد.
روش های درمانی برای کاهش اضطراب امتحان:
معمولا عمده شیوه هایی که در سال های اخیر در مورد درمان اضطراب به کار برده شده است، شیوه های شناختی رفتاری است. از بین تکنیک های شناختی و رفتاری که برای کاهش اضطراب امتحان استفاده شده است، می توان به موارد زیر اشاره کرد: تن آرامی، حساسیت زدایی منظم، ایمن سازی در مقابل استرس، آموزش مهارت های مطالعه، مقابله با باورهای غیرعقلانی و غیرمنطقی.
