اختلال تیک به حرکات و یا اصوات ناگهانی، تکراری، متناوب، قالبی و کلیشه‌ای، بدون ریتم (غیرموزون) و غیر ارادی اطلاق می‌شود. تیک ممکن است برای ناظر غیرقابل رویت باشد مانند سفت کردن عضلات شکم و یا تکان دادن انگشتان پا. از آن جایی که خیلی از ما بدون آن که بدانیم چنین حرکاتی را از خود بروز می‌دهیم، لازم دانستیم در این مطلب به طور مفصل راجع آن صحبت نماییم. پس با ما همراه باشید.
تقسیم بندی تیک
اختلال تیک را به طور کلی می‌توان به چند دسته مختلف تقسیم بندی کرد. این موارد به شرح زیر هستند:
۱- تیک‌های حرکتی ساده حرکات بی‌معنی، ناگهانی و کوتاه می‌باشند. مانند چشمک زدن، بالا انداختن شانه، بالا بردن بینی، حرکت دادن دست‌ها و پاها.
۲-تیک‌های آوایی ساده اصوات غیر ارادی که از بینی، گلو و دهان خارج می‌گردند. مانند سرفه کردن، صاف کردن گلو، بالا کشیدن بینی، خرخر کردن، آروغ زدن، تقلید اصوات حیوانات.
۳- تیک‌های حرکتی پیچیده حرکاتی که بیشتر هدفمند بوده و چندین عضله به طور هماهنگ در ایجاد آنها دخالت دارند. مانند کشیدن لباس، لمس کردن دیگران، لمس کردن اشیاء، شکلک درآوردن، نیشگون گرفتن، بوسیدن خود و یا دیگران، آب دهان انداختن، خاراندن، شانه زدن موها، ضربه با نوک انگشت، پریدن و لی لی رفتن، زبان درازی، لمس کردن بینی، بوییدن اشیاء و افراد، حرکات پرتابی، پژواک کرداری (تکرار و تقلید غیر ارادی حرکات دیگران) و کوپروپراکسیا (انجام حرکات و ژستهای قبیح، زننده، و ناپسند نزد جامعه.)
۴- تیک‌های آوایی پیچیده یا آواهای هدفمند‌تر و طولانی‌تر. مانند: پژواک گویی (تکرار غیرارادی کلمات و جملات دیگران)، مکررگویی (تکرار غیر ارادی کلمات و جملات خود)، کوپرولالیا و یا بددهنی (بیان واژه‌ها و الفاظ رکیک، قبیح و ممنوعه)، صحبت کردن با خود، تغییر دادن مکرر لحن گفتار، سوت زدن، خندیدن و فریاد کشیدن‌های ناگهانی.
نشانگان تورت چیست؟
یک اختلال موروثی و نورولوژیک می‌باشد که سن آغاز آن قبل از سن ۱۸ سالگی است. مشخصه بارز نشانگان تورت تیک‌های متعدد و مزمن حرکتی و آوایی می‌باشد. ناگفته نماند که افراد مبتلا به نشانگان تورت از هوش طبیعی برخوردار می‌باشند. این اختلال عموماً پس از افزایش سن برطرف و یا تخفیف می‌یابد. علت اصلی این اختلال ناشناخته است اما عوامل ژنتیکی و محیطی هر دو در ایجاد آن دخیل می‌باشند. متابولیسم غیرطبیعی نوروترانسمیترهای دوپامین و سروتونین در ایجاد آن نقش دارند. نشانگان تورت معمولا با اختلال وسواس-اجبار، بیش فعالی-کم توجهی، و مشکلات رفتاری دیگر نیز همراه می‌باشد.
تفاوت تیک‌های نشانگان تورت با تیک‌های دیگر
۱-هر دو نوع تیک آوایی و حرکتی در فرد مشاهده می‌شود (اما الزاما همیشه با هم توام نیستند).
۲-تیکها در طی روز چندین مرتبه تکرار می‌شوند.
۳-تیکها بیش از یک سال تداوم می یابند.
۴-تیکها از لحاظ تعداد، فرکانس، تیپ، محل به طور دوره‌ای دستخوش تغییر می‌گردند. شدت تیکها مدام کاهش و افزایش می‌یابد و حتی ممکن است تیکها به مدت چند ماه (نه بیش از ۳ ماه) کاملا ناپدید شوند. تیک‌هایی که به صورت حرکتی است به آنها تیک‌های موتور تیک گفته می‌شود. اغلب تیکها ملایم هستند و یا حتی ممکن است از دید طرف مقابل قابل تشخیص نباشد و یا گاهی در مواردی ممکن است بسیار شدید باشد و در بسیاری از ابعاد زندگی شخص اثر بگذارد.
علائم اختلال تیک چیست؟
شایع‌ترین اختلال تیک که به آن اختلال تیک موقت گفته می‌شود برخی از کودکان را در سنین اوایل دبستان درگیر می‌کند.حتی معلم و سایرین ممکن است متوجه شوند که کودک زمانی که تحت استرس است تیک‌هایی دارد. این تیک گاهی خود به خود بهبود پیدا می‌کند و نیاز به درمان ندارد.
برای درمان تیک چه وقت باید به پزشک مراجعه کرد؟
۱-تیک‌هایی که بیش از یک سال ادامه می‌یابند.
۲-در صورتی که تیکها بسیار شدید و تکرار شونده می‌باشند.
۳-تیکها در فعالیت های روزمره فرد تداخل ایجاد کرده و یا در کودک ایجاد خجالت زدگی و مشکلات احساسی شدید می‌کنند.
۴-هنگامی که تیک‌های آوایی و حرکتی توام با یکدیگر باشند (نشانگان تورت).
آزمایشات تشخیصی تیک
برای تشخیص اختلال تیک نیازی به آزمایش خاصی نبوده و با مشاهدات و معاینات بالینی تشخیص داده می‌شود. داروها ، مثل هالوپریدول ، غالبا برای اختلال تورت تجویز می‌شوند و ۸۰-۷۰% بیماران تا حدودی بهبود می‌یابند. به علت عوارض جانبی نامطلوب فقط ۳۰-۲۰% برای دوره‌ای طولانی دارو مصرف می‌کنند. اما در مقادیر کمتر، بیماران ممکن است بهبودی علائم را تجربه کنند و واکنش‌های جانبی کمتری ظاهر سازند. برنامه‌های کنترل رفتاری و آموزش مهارت‌های خودآگاهی ممکن است به بعضی از بیماران تورت کمک کند.
نکاتی در مورد اختلال تیک
۱-تیکها با افزایش استرس، خستگی، هیجانات مثبت و منفی، و گرما، تشدید و افزایش می‌یابند.
۲-هر چه بیشتر حواس فرد مبتلا به تیک معطوف شود، تیک نیز افزایش می‌یابد.
۳-هنگامی که فرد کاملا غرق انجام فعالیتی گردد، به طوری که تمام حواس خود را متمرکز آن فعالیت خاص می‌کند، تیک نیز کاهش یافته و یا کاملا ناپدید می‌شود.
۴-تیکها کاملا غیرارادی نیستند و فرد می‌تواند برای مدت کوتاهی جلوی آنها را بگیرد. اما پس از مدتی دیگر مقابله با تیک غیرممکن گردیده و فرد ناچار به تسلیم خواهد شد. تیک راهی است برای تخلیه فشارها و تنش‌های روانی و جسمی در فرد مبتلا. بنابراین سرکوب آن استرس زا می‌باشد.
۵-معمولاً ۲۵ درصد کودکان دچار تیک می‌شوند که در این میان سهم پسران ۴ برابر دختران است.
۶-اغلب تیکها با افزایش سن کودکان محو و برطرف می‌شوند، اما در مواردی نیز ممکن است تیک در بزرگسالی نیز تداوم داشته باشد.
اختلالاتی که ممکن است با تیک اشتباه گرفته شوند
اختلال کُره
اختلال حرکتی ناهنجار و غیرارادی است که علامت مشخصه آن انقباضات نامنظم و کوتاه و فاقد ریتم می‌باشد (حرکات تکراری نمیباشند). مانند حرکات سریع و ناگهانی و بدون هدف عضلات صورت، گردن، دست‌ها و پاها. این اختلال حرکتی در پی عفونت باکتریایی استرپتوکوکی و همراه با تب روماتیسمی بروز می‌یابد.
اختلال دیستونی
به انقباضات غیرارادی ،شدید،دردناک و پایدار عضلات اطلاق می‌شود که ممکن است همه عضلات بدن و یا بخشی از آن را درگیر کند. علت اصلی آن ناشناخته است اما عوامل ژنتیکی، عدم تعادل مواد شیمیایی بدن، آسیب به مغز و مصرف برخی داروها در ایجاد آن دخیل می‌باشند. مانند دیستونی گردنی که در آن عضلات گردن ناگهان به یک سمت چرخیده و گردن ثابت می‌ماند.
اختلال میوکلونوس
گرفتگی ماهیچه به پرش و انقباضات سریع و غیر ارادی عضلات گفته می‌شود. سکسکه کردن یک نوع طبیعی آن است که عضله دیافراگم در آن درگیر می‌گردد. این اختلال معمولا در افراد مبتلا به صرع حساس به نور ایجاد می‌شود که می‌تواند باعث ایجاد حرکات ناهنجار همزمان در دو سمت بدن شود. لازم به ذکر است که افراد مبتلا به بیماری اوتیسم نیز ممکن است حرکاتی مشابه تیک از خود بروز دهند.
سخن آخر
اختلال تیک از جمله اختلالاتی است که بسیاری از افراد بدون آن که بدانند با آن مواجه هستند. این اختلال در انواع مختلفی بروز می‌کند و می‌تواند به صورت ارادی و یا غیرارادی توسط افراد رخ دهد. برای درمان تیک راهکارهای مختلفی وجود دارد که یکی از آنها روان درمانی به صورت رفتار درمانی به شیوه شرطی کردن منفی که باعث خستگی عصبی عضلانی خواهد شد است. امیدواریم که با خواندن این مطلب بتوانید این اختلال را در خود کاهش داده و به مرور زمان آن را رفع کنید.
