لجبازی رفتاری است که در کودکان و بزرگسالان ممکن است رخ دهد. این رفتار نادرست دلایل متعددی دارد و میتواند در برخی از زمانها بروز کند. اما اگر لجبازی بیش از اندازه و در بیشتر اوقات رخ دهد به یک اختلال رفتاری منجر میشود. در این مطلب قصد داریم به طور مفصلتری به لجبازی کودکان و راهکارهای کاهش آن بپردازیم. نحوه برخورد با لجبازی در کودکان از موارد مهمی است که والدین باید از آن آگاهی کامل داشته باشند. عموما کودکان از 2 سالگی رفتار لجبازی را در خود کشف میکنند و بنا به دلایل مختلف آن را انجام میدهند.
رفتار کودک به شدت وابسته به نوع رفتار دیگران با او است. نکته جالبی که در تحقیقات به دست آمده وجود دارد، فرزندان اول درصد لجبازی بیشتری نسبت به فرزندان دوم دارند چرا که والدین براین باورند باید به عالیترین شکل ممکن کودک خود را تربیت کنند و در همه موارد 100 خود را بگذارند. این حساسیت بیش از اندازه تاثیر مستقیمی بر رفتار کودک دارد.
دلایل لجبازی کودکان
کودکان به واسطه سن و دورهای که در آن هستند لجبازیهای متفاوتی را از خود نشان میدهند. برای مثال فرزند اول بعد از به دنیا آمدن فرزند دیگر برای نگه داشتن موقعیت و رسیدن به خواستههایش پافشاری خود را با لجبازی نشان میدهد. به طور کلی هم عوامل محیطی و هم عوامل فردی در بروز لجبازی نقش مهمی دارند. عوامل ژنتیکی، ارثی، مبتلا بودن به بیماری خاص، اختلالات روانی، یا عوامل محیطی مانند گرسنگی، تشنگی، کم خوابی، رفتار اطرافیان، تربیت نادرست، کمبود محبت، والیدن کمال گرا، وابستگی شدید کودک به پدر و مادر، ناآگاهی از برخورد صحیح و… از مجموعه دلایل بروز لجباری کودکان میباشد.
کودکان در سن 2 تا 3 سالگی به دنبال شناخت محیط و کسب تجربه هستند. زمانی که با مخالفت پدر و مادر مواجه میشوند دست به نافرمانی و لجبازی میزنند. همچنین برخی از والدین توقعات نامعقول و نامناسب با سن کودک را دارند که با مخالفت کودک مواجه میشوند.
کودکان 4 تا 5 ساله به دنبال کسب استقلال دوست دارند خودشان برای انجام کارهایشان تصمیم بگیرند. بیشتر لجبازیها در این سن به دلیل کسب استقلال است. این رفتار تا حدی جزو مراحل طبیعی رشد هر کودکی محسوب میشود اما اگر از حد طبیعی فراتر رود به مشکلات بیشتری ختم میشود. عموما این رفتار در کودکانی که والدین سختگیر دارند بیشتر دیده میشود. برخی از پدر و مادرها سعی در تسلط کامل بر روی رفتار فرزند خود دارند و اجازه کسب تجربه و استقلال به فرد را نمیدهند.
کودکان به طور کلی نیاز به توجه از طرف دیگران دارند، آنها حاضر هستند به هر طریقی توجه والدین را به خود جلب کنند حتی اگر این توجه منفی باشد. کودکان 6 تا 7 ساله نیز برای جلب توجه، محبت و کمک از اطرافیان ممکن است دست به پرخاشگری و لجبازی بزنند. برای تشخیص این که کودک به اختلال نافرمانی مبتلا است یا نه باید به مشاوره کودک مراجعه کرد. تا حدی از این لجبازیها با انجام راهکارهای اصلاح رفتار قابل کنترل است اما در صورت شدید بودن رفتارهای اشتباه کودک باید برای اصلاح آن به متخصص مراجعه کرد. در برخی از موارد این لجبازی با اختلالات روانی دیگری مانند ADHD همراه است.
راهکارهای موثر در کاهش لجبازی در کودکان
نحوه صحیح رفتار با کودک لجباز از موثرترین راهکارهای کاهش لجبازی در کودکان به شمار میرود. در ادامه به برخی از مهمترین این رفتارها میپردازیم. در زمان دیدن لجبازی از کودکتان :
- عصبانی نشوید و کمی به خود فرصت دهید تا با آرامش رفتار کنید. برای این کار بهتر است چند نفس عمیق بکشید و تا شماره ده بشمارید.
- به خواسته و صحبتهای فرزندتان به خوبی گوش دهید. اگر او با انجام کاری که شما ازش خواستهاید مخالف است، ابتدا از او دلایل مخالفتش را بپرسید.
- در زمان حضور فرزندتان با همسرتان بحث نکنید. کودکان مانند دستگاه ضبط بلافاصله تمامی صحبتها، نحوه برخورد و رفتارها را ضبط میکنند سپس از آنها الگو برداری میکنند. به همین دلیل متخصصین توصیه میکنند در مقابل کودکان بحث و جدل نداشته باشید.
- چندین گزینه برای کودک فراهم کنید تا خودش انتخاب کند. در این شرایط هم شما بر رفتار و انتخاب او نظارت دارید و هم کودک استقلال را میآموزد.
- رفتار مثبت را در او تقویت کنید و در زمان انجام کار درست، فرزندتان را تشویق کنید تا رفتار مثبت در آن تقویت شود.
- در برخی از موارد با انتخاب او سازش و همکاری داشته باشید. دلیلی ندارد کودک در همه موارد دقیقا مطابق میل شما رفتار کند.
- زمانی که با لجبازی کودک مواجه میشوید سعی نکنید او را متقاعد کنید تا متوجه اشتباهش بشود. در این موارد رفتار او را نادیده بگیرید. چرا که هر رفتاری از جانب شما نوعی توجه و تقویت منفی در او محسوب میشود. در قسمت بالا اشاره کردیم که کودکان حتی برای جلب توجه راضی به توجه منفی از جانب والدین هستند. در این مواقع با نادیده گرفتن رفتار فرزندتان لجبازی را در او کاهش میدهید. اما در صورت بحث و جدل، کودک تمام تلاشش را میکند تا با لجبازی بیشتر حرف خودش را ثابت کند.
- محیطی به دور از استرس و تنش برای کودک فراهم کنید تا از لجبازی و پرخاشگری دور شود.
- نحوه برخورد با چالشها و نیازهای فرزندتان در هر سنی را یاد بگیرید.
- به هیچ عنوان از تنبیه بدنی یا کلامی استفاده نکنید. این کار صدمات جبران ناپذیری در روحیه و سلامت روان کودک باقی میگذارد.
- اگر روشهای مطرح شده از لجبازی کودکتان نکاست، از مشاوره کودک کمک بگیرید تا نحوه برخورد با کودک لجباز را فرا بگیرید.
سخن آخر
لجبازی کودکان یک رفتار منفی است که تا حدی در روند رشدی کودکان طبیعی میباشد. اما اگر از اندازه طبیعی فراتر رود ، تمامی رفتار کودک را تحت شعاع قرار میدهد و باید برای درمان آن اقدام کرد. لجبازی میتواند با قهرکردن، داد و بیداد، آسیب زدن به خود یا وسایل، انجام ندادن کار مورد نظر، نافرمانی، بیتوجهی، ناسزا گفتن و پرخاشگری در کودکان خودش را نشان دهد. لجبازی ممکن است به دلایل مختلفی رخ دهد که عبارتند از:
عوامل محیطی
- درخواستهای بیش از اندازه و نامعقول از کودک
- اجبار کودک به انجام کاری
- زیاده خواهی از او
- بیان خواسته ها به صورتی غیر مستقیم و واضح
- خواب ناکافی یا اختلالات خواب
- گرسنگی، تشنگی، راضی نبودن از محیط زندگی
- رفتار ناصحیح والدین
عوامل فیزیولوژیکی
- ژنیتک و ارث
- اختلالات روانی مانند نافرمانی مقابله یا ADHD
- بیماریهای جسمی
اگر ما به عنوان راهنما و الگوی کودک نحوه برخورد با لجبازی را ندانیم، این رفتار منفی را در او تقویت کرده و روز به روز به لجبازی کودک دامن بیشتری میزنیم. برخی از راهکارهای گفته شده به کاهش و اصلاح رفتار کودک لجباز کمک میکند اما در صورت عدم کاهش باید به روانشناس متخصص مراجعه کرد.
