کودکان به دلیل پایین بودن سطح تفکر انتزاعی، قادر به بیان احساسات و هیجانات خود نیستند. هرگونه سرکوب یا عدم مهارت در بیان احساساتشان، بهداشت روانی آنها را با مشکل روبرو می‌کند. پیدا کردن روشی که به کودکان کمک کند تا احساسات و هیجانات خویش را به شیوه‌ای غیر از بیان کلامی بروز نمایند، ضروری است. امروزه از بازی یا بازی درمانی به عنوان روشی برای درمان مشکلات کودکان استفاده می‌شود. در ادامه برای آشنایی کامل شما با بازی درمانی کودکان به طور کامل به بررسی انواع بازیها، محیط بازی و جلسات درمانی آن خواهیم پرداخت و هر یک را یک به یک تشریح خواهیم نمود. پس با ما همراه شوید.
تعریف بازی درمانی
بازی درمانی یکی از روش‌های مؤثر در درمان مشکلات رفتاری و روانی کودکان است. به طور کلی بازی نقش مؤثری در رشد کودک دارد و در خلال بازی می‌توان به بسیاری از ویژگی‌ها ، مسائل و رشد کودک پی برد. این تکنیک براساس انعکاس رفتار کودک است. باید احساسات کودک را طوری شناسایی کرد و آن را به کودک منتقل کرد که کودک نسبت به اعمال و رفتار خود آگاه شود. بازی درمانگر در واقع از موقعیت بازی برای ایجاد ارتباط با کودک استفاده می‌کند و تلاش می‌کند به تخلیه هیجانی او و حل و فصل مشکلات او در زندگی عادی‌اش بپردازد.
در این درمان، به کودک فرصت داده می‌شود تا احساسات آزاردهنده و مشکلات درون خود را از طریق بازی با آنها به نمایش بگذارد. بازی از ضروریات زندگی کودکان است. کودکان از طریق بازی افکارشان را بازگو می‌کنند و به همان راحتی که بزرگسالان احساساتشان را با کلمات بیان می کنند، آنان نیز همین کار را به وسیله بازی انجام می‌دهند.
شدت احساساتی که برخی کودکان در طول بازی درمانی از خود نشان می دهند گاهی بسیار تعجب آور است. احساساتی چون تنفر، ترس، تنهایی، ناامنی، احساس شکست، بی کفایتی و احساس ناخواسته بودن از این گونه احساسات است و غالبا شروع این احساسات باعث محرومیت و انحراف شخصیت کودک می شود.
در کودکان بی قرار حواس پرت که کنترل کمی روی حرکات بدنی خود دارند و براحتی هم متوقف نمی شوند، بازی کمک می کند تا تنش آنها آرام شود یا کودکانی که مورد ضرب و شتم و آزار جنسی قرار گرفته اند، می توانند از طریق بازی درمانی تا حد زیادی به آرامش و بهبود برسند.
انواع بازیها در بازی درمانی
کودکان روحیات متفاوتی دارند و با توجه به ویژگی های خود بازی‌های مختلفی را تجربه می کنند. عواملی که در انتخاب نوع بازی کودکان دخالت دارد عبارتند از: تفاوت‌های فردی، میزان سلامتی سلامتی، سطح رشد جسمی و حرکتی، بهره هوشی، جنسیت، خلاقیت، فرهنگ خانواده و موقعیت جغرافیایی. برهمین اساس بازی به انواع گوناگون تقسیم می‌شود.
بازی‌های جسمی
از قدیمی ترین نوع بازیها ست ؛ به ابزار مخصوص نیازمند است ؛ هم به صورت انفرادی و هم به صورت گروهی انجام می شود ؛ برای مصرف انرژی اضافی بدن ونجات یافتن از خستگی و کسالت بسیار مفید است و رفتارهای نا آرام و پرخاشگری توأم با عصبانیت کودک را کاهش می دهد .
بازی‌های تقلیدی
کودک به تقلید نقش هایی می پردازد که آن ها را باور کرده است . معمولاً بهترین شخصیت ها برای شروع ایفای نقش والدین، برادران، خواهران و دوستان هستند. کودک از ایفای نقش لذت برده و تجربه کسب می‌کند. در دوره دبستان بیشتر نقش معلمان را تقلید می کند در حالی که در دوره نوجوانی از تقلید رفتار بزرگسالان دوری می‌کند و به تقلید از رفتار همسالان می‌پردازد که این خود آغازی است برای هماهنگی و همسو شدن با گروه‌های اجتماعی و ایفای نقش‌های واقعی زندگی .
بازی‌های نمایشی
کودک در تقلید از بززرگترها از لباس و وسایل مخصوص آن ها نیز استفاده می کند ؛ مانند پسر کوچکی که کت پدر را به تن کرده ؛ عینک اورا به چشم می زند و یا دختربچه ای که کفش پاشنه دار مادر را پوشیده و به زحمت راه می رود .
بازی‌های نمادی
زمانی که کودک دستیابی به ابزار و وسایل مورد نیازخود را غیرممکن می‌بیند نیازها و آرزوهای خود را با استفاده از وسایل نمادین و از طریق بازی بیان می‌کند. برای مثال بر تکه‌ای چوب سوار شده، این طرف و آن طرف می رود، مانند این که سوار بر اسبی شده و آن را هدایت می‌کند . این نوع باز ها یکی از بهترین شیوه‌های بازی درمانی محسوب می‌شوند .
بازی های آموزشی
مهم‌ترین وسیله آموزش کودک استفاده از وسایل بازی مناسب است. مانند مکعب‌های چوبی که کودک با جور کردن و دسته بندی کردن آنها می‌تواند با مسائل اساسی اما ساده و آسان ریاضی آشنا شود. از خانه کوچک اسباب بازی برای آشنا کردن کودک با واقعیت‌های موجود زندگی می توان استفاده کرد. بازی‌های آموزشی موجب تقویت حواس و رشد قوای ذهنی و اجتماعی کودک می‌شوند به شرط آن که سعی کنیم کنترل اصلی بازی در اختیار کودک باشد و جهت و مسیر آن را او تعیین کند .
بازی‌های خلاقیتی
کودک از طریق به وجود آوردن چیزی عقاید و احساساتش را اظهار می کند. مانند نقاشی، موسیقی، خمیر بازی، شن بازی و یا استفاده از لغات که او را قادر می‌سازد تا در آینده داستان، شعر و نمایشنامه بنویسد.
محیط بازی درمانی
محیط بازی باید ثابت باشد و در واقع شامل یک محدوده بسته که عمدتاً یک اتاق مخصوص است که از لحاظ روشنایی و دما در جای مناسبی از ساختمان قرار داشته باشد. بچه‌ها باید در محدوده اتاق بازی کنند و هیچیک از اسباب‌بازی‌ها را نباید از اتاق خارج کنند. برای هر جلسه درمان یکسری اسباب‌بازی از قبل تهیه می‌شود و در نظر گرفته می‌شود که عمدتاً شامل نوزاد عروسکی، بطری شیر نوزاد، مداد رنگی، سربازان عروسکی، تفنگ عروسکی، تعدادی عروسک‌های کاغذی که بیانگر اعضای خانواده باشد، خانه عروسکی، خمیرهای بازی و توپ می‌باشد.
بازی درمانی برای کدام کودکان مناسب است؟
این باور که همیشه کودکان دارای اختلال به بازی درمانی نیاز دارند باوری اشتباه است.بازی درمانی به بسیاری از کودکان برای رشد مهارت‌ها و پرورش استعدادهایشان مثل روابط عمومی ، اعتماد به نفس، دست ورزی، نه گفتن و… کمک می‌کند. اما برخی از کودکان که بعضاً و در مقاطعی دچار بحران عاطفی یا مشکلات جدی‌تری مثل بی توجهی، خشونت خانوادگی، طلاق، سوختگی شدید یا مشکلات ظاهری، بیماری های مزمن، ناشنوایی و یا دیگر چالش های فیزیکی، غم و اندوه ناشی از افسردگی، بستری شدن، ناتوانی های یادگیری یا سایر چالش های ذهنی، اضطراب شده‌اند قطعا به بازی درمانی نیاز دارند.
بازی درمانی چگونه به کودک کمک می‌کند؟
درمانگر از طریق بازی درمانی یک موقعیت بازی را به صورت کلی ایجاد می کند که کودک بتواند ترس و تنش خود را بیرون بریزد، در حقیقت در بازی درمانی کودک «خود درونی اش» را نشان می دهد. در بازی درمانی پس از آن که کودک بازی با وسایل را شروع کرد، درمانگر با دقت اعمال و گفتار او را تحت نظر می گیرد و با مشاهده رفتارش در ضمن بازی به نگرانی های او پی می برد و پس از تفسیر و نتیجه گیری از عملکردهای کودک، راه حل هایی مناسب برای مشکلات او ارائه می کند.
اگر کودک تمایل به بازی نداشته باشد ساکت بماند و بازی نکند، مشاور بازی با اسباب بازی ها را شروع می کند و بتدریج از کودک دعوت می کند که در بازی شرکت کند. درمانگر در طول درمان و هنگام کار با کودکان، باید بپذیرد که کودک دلایلی برای هر آنچه که انجام می دهد دارد و مسائل زیادی وجود دارد که ممکن است برای کودک مهم باشد در حالی که قادر نیست آنها را با درمانگر خود در میان بگذارد.
در جلسات بازی درمانی کودک چه اتفاقی روی می دهد؟
کارشناس بازی درمانی کودک شما، مجموعه بزرگی از اسباب‌بازی‌ها را در اختیار او می گذارد تا اسباب بازی مورد نظرش را از آن میان انتخاب کند. این مجموعه می تواند شامل ابزار نقاشی و کاردستی یا بازی های نمایشی خلاق، شن و آب، گل، پیکره های کوچک انسانی یا جانوری، ابزارهای موسیقی، عروسک و کتاب باشد. کارشناس بازی درمانی به کودک شما کمک می کند با استفاده از این مجموعه و بدون ارائه ی توضیحات مستقیم گفتاری، به بیان احساسات خود بپردازد.
بازی درمانی چه مدت به طول می انجامد؟
دوره ی درمانی بعضی از کودکان کوتاه است (به عنوان مثال ۱۲ جلسه). اما در صورتی که مشکلات کودک پیچیده باشد یا مدتی طولانی دچار تنش باشد، به جلسات درمانی بیشتری نیاز خواهد بود. در چنین وضعیتی، بعضی کارشناسان به مدت دو سال یا بیشتر به درمان کودک می‌پردازند. بیشتر جلسات، هفته ای یکبار برگزار می شود و برگزاری منظم آن ها در یک روز ویژه و ساعت و مکان مشخص، در جلب اعتماد کودک بسیار مهم است. جلسات برنامه‌ریزی نشده و نا منظم می تواند پیشرفت درمان کودک را مختل کند.
کدام اختلالات با روش بازی درمانی می‌توانند درمان شوند؟
انواع اختلالاتی را که ریشه در احساسات و هیجانات کودک ، سازگاری او با محیط و … دارند، می‌توان با این روش درمان کرد. افسردگی کودکان ، ترسهای کودکان ، مشکلات رفتاری که ریشه اضطرابی دارند شب ادراری ، ناخن جویدن ، دروغ گفتن ، پرخاشگری و … را می‌توان با استفاده از این روش حل کرد.
سخن آخر
در این مقاله درباره اینکه بازی درمانی چیست، روش های درمانی، انواع بازی‌های آن و… به طور مفصل صحبت کردیم. با خواندن این مقاله به این نکته پی خواهید برد که همه کودکان نیاز به بازی درمانی ندارند و برای درمان برخی از اختلالات نظیر افسردگی، مشکلات رفتاری و خلق و خو، شب ادارری و… می‌توان از این روش درمانی برای کودکان کمک گرفت. پس اگر به هر دلیلی چنین اختلالاتی را در کودکتان مشاهده نمودید، نگرانی را کنار بگذارید و موضوع را با مشاوره کودک مطرح نمایید.
